Giá dầu và lạm phát ảnh hưởng tới nhau ra sao?

Giá dầu và lạm phát là hai yếu tố kinh tế vĩ mô có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động. Hiểu rõ mối quan hệ giữa giá dầu và lạm phát không chỉ giúp nhà đầu tư, nhà hoạch định chính sách mà còn cả người tiêu dùng có cái nhìn toàn diện hơn về nền kinh tế. Vậy giá dầu ảnh hưởng đến lạm phát như thế nào? Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

1. Mối quan hệ giữa giá dầu và lạm phát

1.1. Giá dầu tác động đến lạm phát như thế nào?

Giá dầu thô đóng vai trò nền tảng trong nền kinh tế toàn cầu bởi nó là nguyên liệu thiết yếu trong nhiều lĩnh vực như sản xuất, vận tải và năng lượng. Khi giá dầu tăng, chi phí sản xuất và vận chuyển hàng hóa cũng tăng theo, từ đó làm tăng giá bán lẻ, gây ra hiện tượng lạm phát chi phí đẩy (cost-push inflation).

Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê Việt Nam, khi giá xăng dầu tăng 10%, tỷ lệ lạm phát có thể tăng thêm 0,36%, đồng thời tăng trưởng kinh tế giảm 0,5%. Một số tác động cụ thể bao gồm:

• Chi phí vận tải tăng kéo theo giá cả hàng hóa leo thang: Dầu mỏ là nhiên liệu chính cho ngành giao thông vận tải. Khi giá dầu tăng, chi phí vận chuyển hàng hóa cũng tăng theo, làm tăng giá các sản phẩm thiết yếu như thực phẩm, đồ gia dụng và dịch vụ. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chỉ số giá tiêu dùng (CPI).
• Ngành công nghiệp chịu áp lực từ chi phí đầu vào: Các ngành sử dụng dầu mỏ làm nguyên liệu đầu vào – chẳng hạn như sản xuất nhựa, hóa chất, điện năng – sẽ chứng kiến chi phí sản xuất tăng đáng kể. Để bảo vệ lợi nhuận, doanh nghiệp thường phải tăng giá bán sản phẩm, từ đó tạo áp lực lạm phát trong toàn nền kinh tế.
• Tác động tâm lý – hiệu ứng kỳ vọng lạm phát: Khi giá dầu tăng liên tục, người tiêu dùng và doanh nghiệp có xu hướng kỳ vọng giá cả sẽ tiếp tục leo thang. Tâm lý này dẫn đến hành vi như tích trữ hàng hóa, thương lượng tăng lương hoặc điều chỉnh giá bán trước thời hạn – tất cả đều góp phần hình thành một vòng xoáy giá cả – tiền lương nguy hiểm.
• Khi giá dầu giảm, áp lực lạm phát được kiềm chế: Ngược lại, khi giá dầu giảm, chi phí đầu vào giảm giúp hạ giá hàng hóa và dịch vụ, từ đó làm giảm áp lực lạm phát. Ví dụ, năm 2023, giá xăng dầu trong nước giảm 11,02% so với năm trước, góp phần làm chỉ số giá tiêu dùng (CPI) giảm 0,4 điểm phần trăm.

1.2. Lạm phát ảnh hưởng ngược lại giá dầu

Mối quan hệ giữa giá dầu và lạm phát mang tính hai chiều. Không chỉ giá dầu tác động đến lạm phát, mà lạm phát cũng có thể tác động ngược lại đến giá dầu thông qua chính sách điều hành tiền tệ.

Tác động từ chính sách tiền tệ thắt chặt

Khi lạm phát tăng cao, các ngân hàng trung ương – như Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hay Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) – thường tăng lãi suất để kiểm soát nhu cầu tiêu dùng và hạ nhiệt giá cả. Lãi suất tăng khiến chi phí vay vốn cao hơn, người dân và doanh nghiệp cắt giảm chi tiêu, từ đó giảm nhu cầu sử dụng dầu mỏ, khiến giá dầu có thể giảm trong ngắn hạn.

Tác động dài hạn: Chi phí sản xuất dầu tăng

Tuy nhiên, về dài hạn, lạm phát cao cũng khiến chi phí khai thác và tinh luyện dầu tăng lên. Các công ty dầu khí phải chi nhiều hơn cho lao động, máy móc và nguyên liệu phụ trợ, dẫn đến giá dầu khó có thể duy trì ở mức thấp bền vững.

1.3. Các yếu tố khác ảnh hưởng đến mối quan hệ

Ngoài mối tương quan trực tiếp, mối quan hệ giữa giá dầu và lạm phát còn chịu ảnh hưởng bởi một loạt yếu tố kinh tế – chính trị khác:

• Tỷ giá hối đoái: Giá dầu thế giới thường được niêm yết bằng đô la Mỹ (USD). Nếu đồng nội tệ (như VND) bị mất giá so với USD, chi phí nhập khẩu dầu sẽ tăng, đẩy giá xăng dầu trong nước và làm tăng lạm phát.
• Căng thẳng địa chính trị: Các cuộc xung đột lớn như chiến sự Nga – Ukraine, bất ổn tại Trung Đông hoặc tình trạng thiếu hụt nguồn cung từ Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) có thể khiến giá dầu toàn cầu tăng đột biến, gây áp lực mạnh mẽ lên lạm phát toàn cầu và trong nước.
• Chính sách thuế và thương mại: Các chính sách như thuế nhập khẩu dầu thô, thuế bảo vệ môi trường, hoặc trợ giá xăng dầu cũng tác động lớn đến giá bán lẻ nhiên liệu. Khi mức thuế tăng cao, giá xăng dầu bị đẩy lên, làm gia tăng chi phí sống và CPI.

2. Tác động của giá dầu và lạm phát đến kinh tế Việt Nam

2.1. Ảnh hưởng đến người tiêu dùng

Giá dầu tăng cao kéo theo làn sóng tăng giá hàng hóa và dịch vụ thiết yếu, gây áp lực lớn lên chi phí sinh hoạt của người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp. Theo Tổng cục Thống kê, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Việt Nam đã tăng 1,04% trong tháng 2/2024, chủ yếu do giá xăng dầu trong nước điều chỉnh tăng theo xu hướng toàn cầu, cộng thêm yếu tố tăng cầu tiêu dùng dịp Tết Nguyên đán.

Hệ quả là giá thực phẩm, dịch vụ vận tải, điện nước, và các mặt hàng thiết yếu đồng loạt tăng. Điều này khiến sức mua của người dân suy giảm, làm giảm chất lượng cuộc sống, đặc biệt ở các khu vực nông thôn hoặc nhóm lao động tự do không có nguồn thu nhập ổn định.

2.2. Ảnh hưởng đến doanh nghiệp

Doanh nghiệp trong các ngành sản xuất, xây dựng, vận tải và logistics chịu tác động rõ rệt từ biến động giá dầu và lạm phát. Khi giá dầu tăng, chi phí nguyên vật liệu và vận hành tăng theo, làm giảm biên lợi nhuận hoặc buộc doanh nghiệp phải tăng giá bán, khiến sản phẩm khó cạnh tranh trên thị trường.

Ngược lại, trong quý III/2024, giá xăng dầu giảm 7,72% so với cùng kỳ năm trước, giúp giảm bớt áp lực chi phí đầu vào, từ đó tạo điều kiện cho các doanh nghiệp phục hồi sau thời gian chịu ảnh hưởng bởi giá nguyên liệu leo thang và sức cầu yếu.

2.3. Ảnh hưởng đến thị trường tài chính

Biến động giá dầu và lạm phát có mối liên hệ chặt chẽ với thị trường chứng khoán Việt Nam. Khi giá dầu tăng cao, các doanh nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng (như vận tải, hàng không, sản xuất công nghiệp) thường chứng kiến lợi nhuận sụt giảm, kéo theo giá cổ phiếu lao dốc. Trong khi đó, các doanh nghiệp dầu khí như GAS, PVD, PVS lại hưởng lợi, nhờ doanh thu và lợi nhuận tăng mạnh nhờ giá dầu cao.

Lạm phát cao còn khiến Ngân hàng Nhà nước có xu hướng tăng lãi suất điều hành nhằm kiểm soát giá cả, dẫn đến chi phí vay vốn tăng và ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động đầu tư, tiêu dùng, cũng như hiệu suất sinh lời của các doanh nghiệp niêm yết.

2.4. Chính sách điều hành của Chính phủ

Trước những biến động phức tạp từ giá dầu và lạm phát, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và ổn định kinh tế vĩ mô:

• Sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu: Cơ chế này giúp điều tiết giá bán lẻ xăng dầu trong nước, giảm sốc giá cho người dân và doanh nghiệp. Ví dụ, trong năm 2022, giá xăng dầu được điều chỉnh giảm 8 lần trong tổng số 22 đợt điều chỉnh, cho thấy vai trò của quỹ trong ổn định thị trường.
• Chính sách giảm thuế: Nhà nước đã giảm thuế bảo vệ môi trường và thuế giá trị gia tăng (VAT) đối với xăng dầu (từ 10% xuống 8% năm 2023), giúp hạ giá bán lẻ và kiềm chế đà tăng CPI.
• Ổn định tỷ giá hối đoái: Ngân hàng Nhà nước chủ động điều hành để giữ tỷ giá VND/USD ổn định, tránh tăng chi phí nhập khẩu dầu do biến động tỷ giá, từ đó giảm áp lực lạm phát nhập khẩu.

3. Dự báo xu hướng giá dầu và lạm phát trong giai đoạn 2025 và những năm tiếp theo

Biến động giá dầu và lạm phát tiếp tục là mối quan tâm hàng đầu đối với nền kinh tế toàn cầu nói chung và Việt Nam nói riêng. Việc cập nhật và phân tích xu hướng giá dầu và lạm phát trong tương lai giúp cá nhân, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách có định hướng phù hợp.

3.1. Dự báo ngắn hạn (2025–2026)

Giá dầu: Biến động khó lường do yếu tố địa chính trị

Theo báo cáo mới nhất từ Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), giá dầu thô trong giai đoạn 2025–2026 được dự báo sẽ tiếp tục biến động mạnh. Những yếu tố tác động chính bao gồm:

• Căng thẳng địa chính trị như xung đột Nga – Ukraine, bất ổn tại Trung Đông và tiến trình đàm phán hạt nhân giữa Mỹ – Iran.
• Nguồn cung từ OPEC+: Nếu tổ chức này tăng sản lượng khai thác, giá dầu có thể giảm nhẹ. Tuy nhiên, điều này phụ thuộc nhiều vào thỏa thuận nội bộ và bối cảnh toàn cầu.
• Nhu cầu hồi phục từ Trung Quốc và Ấn Độ: Sự phục hồi sản xuất và tiêu dùng năng lượng tại hai nền kinh tế lớn sẽ tiếp tục là yếu tố thúc đẩy giá dầu tăng trong ngắn hạn.

Lạm phát tại Việt Nam: Vẫn trong tầm kiểm soát

Tại Việt Nam, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong năm 2025 được dự báo tăng ở mức 3.5–4%, chịu ảnh hưởng từ:

• Giá xăng dầu và thực phẩm tăng theo thị trường quốc tế.
• Chi phí nhập khẩu nguyên vật liệu đầu vào gia tăng.

Tuy nhiên, nhờ các chính sách giảm thuế VAT, thuế môi trường đối với xăng dầu, cùng với biện pháp bình ổn giá hàng hóa thiết yếu, lạm phát vẫn có thể được giữ dưới mục tiêu 4,5% theo chỉ đạo của Quốc hội.

3.2. Dự báo dài hạn: Xu hướng chuyển dịch và thích ứng

Chuyển đổi sang năng lượng xanh

Việt Nam và nhiều quốc gia đang đẩy mạnh chuyển đổi năng lượng sang các nguồn tái tạo như điện mặt trời, điện gió và hydrogen. Điều này không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào dầu mỏ, mà còn góp phần ổn định giá năng lượng và giảm áp lực lạm phát trong dài hạn.

Biến động địa chính trị toàn cầu

Các yếu tố như: xung đột vũ trang tại Trung Đông, Chính sách thương mại khắt khe từ Mỹ (như tăng thuế nhập khẩu), có thể tiếp tục tạo ra rủi ro tăng giá dầu, gây áp lực lên lạm phát toàn cầu, trong đó có Việt Nam.

Chính sách tiền tệ từ các ngân hàng trung ương

Việc nới lỏng chính sách tiền tệ từ Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB)… bằng cách hạ lãi suất (được dự đoán diễn ra từ cuối 2024 đến 2025) có thể:

• Thúc đẩy tiêu dùng và đầu tư,
• Làm tăng nhu cầu sử dụng dầu, đẩy giá dầu lên cao,
• Gây áp lực lạm phát trong ngắn hạn, nhưng cũng tạo đà phục hồi kinh tế sau các cú sốc.

Giá dầu và lạm phát không chỉ là những con số kinh tế khô khan, mà là những yếu tố cốt lõi ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sản xuất và tăng trưởng của toàn nền kinh tế. Khi giá dầu tăng, chi phí vận chuyển, nguyên liệu và sinh hoạt leo thang – kéo theo áp lực lạm phát và ảnh hưởng đến sức mua của người dân cũng như hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong việc kiểm soát lạm phát, như việc duy trì chỉ số CPI ở mức 4,44% vào tháng 5/2024, nhờ sự kết hợp giữa chính sách tài khóa linh hoạt, bình ổn giá và hỗ trợ người tiêu dùng.

Tuy nhiên, trong bối cảnh giá dầu thế giới biến động khó lường, việc phối hợp giữa Chính phủ, doanh nghiệp và người dân là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro và đảm bảo tăng trưởng bền vững.