Trái phiếu chính phủ: Tất tần tật từ A – Z [2025] – Hướng dẫn đầu tư an toàn & hiệu quả

Trái phiếu chính phủ là kênh đầu tư được nhiều người lựa chọn nhờ độ an toàn cao và khả năng sinh lời ổn định. Dù vậy, không phải ai cũng hiểu rõ bản chất, ưu nhược điểm và cách đầu tư hiệu quả. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết từ A-Z, giúp bạn nắm vững mọi thông tin cần biết về trái phiếu chính phủ trong năm 2025.

1. Trái phiếu chính phủ là gì?

Trái phiếu chính phủ là một loại chứng khoán nợ do chính phủ phát hành nhằm huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Khi bạn mua trái phiếu chính phủ, bạn thực chất đang cho chính phủ vay tiền và chính phủ cam kết sẽ trả lại số tiền gốc này (mệnh giá trái phiếu) vào một ngày đáo hạn nhất định cùng với một khoản lãi suất cố định hoặc thả nổi được trả định kỳ (thường là hàng năm hoặc nửa năm).

Thông thường, việc chính phủ phát hành trái phiếu nhằm các mục đích chính sau:

• Huy động vốn cho ngân sách: Trái phiếu chính phủ là một trong những công cụ quan trọng để chính phủ huy động vốn cho các dự án đầu tư công, phát triển cơ sở hạ tầng hoặc bù đắp thâm hụt ngân sách.
• Điều tiết chính sách tiền tệ: Ngân hàng trung ương có thể sử dụng trái phiếu chính phủ để điều tiết lượng tiền cung ứng trong nền kinh tế thông qua các nghiệp vụ thị trường mở.
• Tạo kênh đầu tư an toàn: Trái phiếu chính phủ cung cấp một kênh đầu tư an toàn và ổn định cho các nhà đầu tư, từ đó khuyến khích tiết kiệm và đầu tư.

2. Phân loại trái phiếu chính phủ hiện nay

Trái phiếu chính phủ có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau như kỳ hạn, loại lãi suất, mục đích sử dụng vốn, đối tượng phát hành và loại tiền tệ. Cụ thể như sau:

Theo kỳ hạn, trái phiếu chính phủ được phân thành ba nhóm:

• Trái phiếu ngắn hạn: Có thời gian đáo hạn dưới 12 tháng kể từ ngày phát hành. Phù hợp với nhà đầu tư muốn quay vòng vốn nhanh, rủi ro lãi suất thấp hơn so với các kỳ hạn dài nhưng lợi suất thường thấp hơn do thời gian nắm giữ ngắn.
• Trái phiếu trung hạn: Có thời gian đáo hạn từ 1 đến 10 năm. Cân bằng giữa lợi suất và tính thanh khoản, phù hợp với nhà đầu tư muốn ổn định dòng thu nhập nhưng vẫn có khả năng thu hồi vốn trong trung hạn.
• Trái phiếu dài hạn: Có thời gian đáo hạn trên 10 năm, mang lại lợi suất cao hơn nhờ thời gian đầu tư dài hạn nhưng giá trị thị trường dễ biến động mạnh khi lãi suất thay đổi; thích hợp với nhà đầu tư dài hạn, không cần thanh khoản gấp.

Theo loại lãi suất, trái phiếu chính phủ được chia thành ba dạng phổ biến:

• Trái phiếu lãi suất cố định: Có mức lãi suất không thay đổi trong suốt thời gian hiệu lực của trái phiếu. Loại trái phiếu này giúp nhà đầu tư dễ dự đoán dòng tiền và hạn chế rủi ro từ biến động lãi suất, nhưng lại kém hấp dẫn nếu lãi suất thị trường tăng.
• Trái phiếu lãi suất thả nổi: Lãi suất được điều chỉnh định kỳ dựa trên một chỉ số tham chiếu như LIBOR hoặc SOFR. Loại trái phiếu này phù hợp khi lãi suất thị trường biến động, giúp nhà đầu tư hưởng lợi khi lãi suất tăng, nhưng thu nhập có thể giảm nếu lãi suất giảm.
• Trái phiếu không trả lãi định kỳ (trái phiếu chiết khấu): Không chi trả lãi trong thời gian nắm giữ mà được bán với giá thấp hơn mệnh giá và hoàn trả đủ mệnh giá khi đáo hạn. Loại trái phiếu này phù hợp với nhà đầu tư muốn nhận khoản tiền lớn một lần vào cuối kỳ, nhưng không thích hợp với người cần thu nhập đều đặn.

Theo mục đích sử dụng vốn, trái phiếu chính phủ được chia thành hai loại:

• Trái phiếu thông thường: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành để huy động vốn phục vụ cho các hoạt động chi tiêu và quản lý chung của quốc gia.
• Trái phiếu dự án: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành nhằm huy động vốn cho một dự án cụ thể, chẳng hạn như xây dựng đường cao tốc, bệnh viện hoặc các công trình hạ tầng trọng điểm khác.

Theo đối tượng phát hành, trái phiếu chính phủ được chia thành hai loại:

• Trái phiếu phát hành trong nước: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành để bán cho các nhà đầu tư trong nước.
• Trái phiếu phát hành quốc tế: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành để bán cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Theo loại tiền tệ, trái phiếu chính phủ được chia thành hai loại:

• Trái phiếu bằng đồng nội tệ: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành và thanh toán bằng đồng tiền của quốc gia phát hành.
• Trái phiếu bằng ngoại tệ: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành và thanh toán bằng một đồng tiền khác, chẳng hạn như USD hoặc EUR.

3. Ưu điểm vượt trội khi đầu tư trái phiếu chính phủ

Đầu tư vào trái phiếu chính phủ mang lại nhiều ưu điểm hấp dẫn cho nhà đầu tư, đặc biệt với những người ưa thích sự an toàn và ổn định. Dưới đây là những lợi ích nổi bật:

• An toàn vốn: Chính phủ là tổ chức có khả năng trả nợ cao nhất, do đó rủi ro mất vốn khi đầu tư vào trái phiếu chính phủ là rất thấp. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những nhà đầu tư có khẩu vị rủi ro thấp hoặc những người muốn bảo toàn vốn.
• Thu nhập ổn định: Trái phiếu chính phủ thường trả lãi định kỳ, giúp nhà đầu tư có một nguồn thu nhập ổn định. Lãi suất của trái phiếu chính phủ có thể cố định hoặc thả nổi tùy thuộc vào từng loại trái phiếu.
• Tính thanh khoản cao: Trái phiếu chính phủ thường được giao dịch rộng rãi trên thị trường thứ cấp, giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán trước ngày đáo hạn. Điều này giúp nhà đầu tư có thể linh hoạt điều chỉnh danh mục đầu tư của mình khi cần thiết.
• Đa dạng hóa danh mục: Trái phiếu chính phủ là một công cụ tuyệt vời để đa dạng hóa danh mục đầu tư. Việc kết hợp trái phiếu chính phủ với các loại tài sản khác như cổ phiếu, bất động sản có thể giúp giảm thiểu rủi ro tổng thể của danh mục.
• Ưu đãi về thuế (tùy quốc gia): Tại một số quốc gia, thu nhập từ trái phiếu chính phủ có thể được miễn thuế hoặc hưởng các ưu đãi thuế khác, làm tăng lợi nhuận ròng cho nhà đầu tư.
• Góp phần vào sự phát triển của đất nước: Đầu tư vào trái phiếu chính phủ không chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước vì chính phủ sử dụng nguồn vốn này để đầu tư vào các dự án công cộng.

4. Rủi ro tiềm ẩn khi mua trái phiếu chính phủ

Dù được đánh giá là kênh đầu tư an toàn, trái phiếu chính phủ vẫn tiềm ẩn một số rủi ro mà nhà đầu tư cần lưu ý như sau:

• Rủi ro lãi suất: Khi lãi suất thị trường tăng, giá của trái phiếu chính phủ thường giảm, nhất là với trái phiếu có kỳ hạn dài. Điều này khiến nhà đầu tư có thể phải bán trái phiếu với giá thấp hơn số tiền đã bỏ ra ban đầu.
• Rủi ro lạm phát: Nếu lạm phát tăng cao, giá trị thực của số tiền lãi và gốc mà nhà đầu tư nhận được sẽ giảm. Điều này ảnh hưởng rõ nhất với trái phiếu có lãi suất cố định vì khoản lãi không thay đổi trong khi giá trị đồng tiền giảm.
• Rủi ro thanh khoản (đối với một số loại trái phiếu): Dù đa số trái phiếu chính phủ dễ mua bán, vẫn có một số loại ít được giao dịch, khiến việc bán lại gặp khó khăn hoặc chỉ bán được với giá thấp hơn mong muốn.
• Rủi ro tái đầu tư: Khi trái phiếu chính phủ đáo hạn, nhà đầu tư có thể phải đối mặt với rủi ro tái đầu tư nếu lãi suất thị trường đã giảm xuống. Điều này có nghĩa là họ sẽ phải tái đầu tư số tiền gốc với một mức lợi suất thấp hơn.
• Rủi ro tín dụng (rất thấp): Mặc dù rủi ro vỡ nợ của chính phủ là rất thấp nhưng không phải là không thể xảy ra. Trong trường hợp cực đoan, chính phủ có thể không có khả năng thanh toán nợ khiến nhà đầu tư mất một phần hoặc toàn bộ số tiền mua trái phiếu.

Để giảm thiểu rủi ro khi đầu tư vào trái phiếu chính phủ, nhà đầu tư nên:

• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Không nên dồn hết vốn vào một loại trái phiếu chính phủ duy nhất.
• Chọn trái phiếu có kỳ hạn phù hợp: Kỳ hạn của trái phiếu chính phủ nên phù hợp với mục tiêu đầu tư và khả năng chịu đựng rủi ro của nhà đầu tư.
• Theo dõi sát sao tình hình kinh tế vĩ mô: Các yếu tố như lạm phát, lãi suất, và tăng trưởng kinh tế có thể ảnh hưởng đến giá trị của trái phiếu chính phủ.

So sánh trái phiếu chính phủ với các kênh đầu tư khác

5. Hướng dẫn chi tiết cách mua trái phiếu chính phủ

Có nhiều cách để mua trái phiếu chính phủ, tùy thuộc vào quy định của từng quốc gia và loại trái phiếu:

• Mua trực tiếp từ chính phủ (thông qua đấu thầu hoặc phát hành lẻ): Ở một số quốc gia, chính phủ tổ chức đấu thầu trái phiếu chính phủ cho các tổ chức tài chính lớn (ngân hàng, quỹ đầu tư). Nhà đầu tư cá nhân có thể mua trái phiếu chính phủ thông qua các đợt phát hành lẻ do chính phủ tổ chức. Thông tin về các đợt phát hành này thường được công bố trên trang web của Bộ Tài chính hoặc Ngân hàng Nhà nước.
• Mua thông qua các công ty chứng khoán: Các công ty chứng khoán thường là thành viên của thị trường trái phiếu chính phủ và có thể giúp nhà đầu tư mua bán trái phiếu chính phủ trên thị trường thứ cấp.
• Mua thông qua các quỹ đầu tư trái phiếu: Các quỹ đầu tư trái phiếu là một lựa chọn tốt cho những nhà đầu tư không có nhiều thời gian hoặc kiến thức để tự mình đầu tư vào trái phiếu chính phủ. Các quỹ này sẽ tập hợp vốn từ nhiều nhà đầu tư và đầu tư vào một danh mục trái phiếu chính phủ đa dạng.
• Mua thông qua ngân hàng: Một số ngân hàng cũng cung cấp dịch vụ mua bán trái phiếu chính phủ cho khách hàng.

6. Quy trình mua trái phiếu chính phủ (ví dụ, mua qua công ty chứng khoán):

Bước 1: Mở tài khoản giao dịch chứng khoán

Nếu bạn chưa có tài khoản, bạn cần mở một tài khoản tại một công ty chứng khoán hoặc ngân hàng được phép giao dịch trái phiếu chính phủ, ví dụ như Công ty Cổ phần Chứng khoán SSI, Công ty Cổ phần Chứng khoán VNDirect, Công ty Cổ phần Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HSC). Một số ngân hàng lớn như Vietcombank, Techcombank, BIDV cũng thường là đại lý phân phối.

Bước 2: Nộp tiền vào tài khoản

Bạn cần nộp tiền vào tài khoản giao dịch chứng khoán của mình để có đủ tiền mua trái phiếu.

Bước 3: Đặt lệnh mua

Liên hệ với nhân viên môi giới của công ty chứng khoán để đặt lệnh mua trái phiếu chính phủ với số lượng và mức giá mong muốn.

Bước 4: Thanh toán và nhận trái phiếu

Sau khi lệnh mua được khớp, bạn sẽ thanh toán tiền mua trái phiếu và nhận trái phiếu vào tài khoản lưu ký chứng khoán của mình.

7. Lưu ý khi đầu tư trái phiếu chính phủ

Để đầu tư trái phiếu chính phủ hiệu quả, nhà đầu tư cần lưu ý một số điều sau:

• Xác định rõ mục tiêu đầu tư: Xác định ngay từ đầu bạn muốn bảo toàn vốn, tạo thu nhập ổn định hay đa dạng hóa danh mục. Mục tiêu sẽ quyết định loại trái phiếu chính phủ phù hợp, tránh lựa chọn sai dẫn đến hiệu quả thấp.
• Xác định khả năng chịu rủi ro: Nếu bạn ưu tiên an toàn thì nên chọn trái phiếu kỳ hạn ngắn và lãi suất cố định để hạn chế biến động. Ngược lại, nếu chấp nhận rủi ro cao hơn để tìm kiếm lợi nhuận lớn, có thể cân nhắc kỳ hạn dài hoặc lãi suất thả nổi.
• Nghiên cứu kỹ thông tin về trái phiếu: Tìm hiểu rõ kỳ hạn, lãi suất, điều khoản thanh toán và các yếu tố khác để tránh rủi ro từ những điều khoản bất lợi hoặc chi phí ẩn.
• Theo dõi sát sao tình hình thị trường: Lạm phát, lãi suất, tỷ giá và các yếu tố kinh tế vĩ mô có thể làm thay đổi giá trị trái phiếu. Việc theo dõi giúp bạn kịp thời điều chỉnh chiến lược.
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Không nên dồn hết vốn vào một loại trái phiếu chính phủ duy nhất. Bạn nên phân bổ vốn vào nhiều loại trái phiếu chính phủ khác nhau và kết hợp với các loại tài sản khác để giảm thiểu rủi ro.
• Tái đầu tư lãi suất: Khi nhận lãi, tái đầu tư ngay để tận dụng sức mạnh của lãi kép, gia tăng giá trị danh mục theo thời gian.
• Tham khảo ý kiến của chuyên gia: Nếu thiếu kinh nghiệm, hãy tìm tư vấn từ chuyên gia tài chính để tránh sai lầm và tối ưu hóa lợi nhuận.

• Hiểu rõ các điều khoản và điều kiện: Đọc kỹ quy định về thanh toán lãi, hoàn vốn và các quyền lợi khác trước khi mua để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của mình.
• Lưu trữ cẩn thận các giấy tờ liên quan: Giữ gìn cẩn thận các giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu trái phiếu chính phủ như sổ trái phiếu, giấy chứng nhận quyền sở hữu và các chứng từ giao dịch để tránh tranh chấp hoặc mất quyền lợi.
• Cập nhật thông tin cá nhân: Thông báo cho tổ chức phát hành hoặc công ty chứng khoán về bất kỳ thay đổi nào về thông tin cá nhân của bạn như địa chỉ, số điện thoại, hoặc tài khoản ngân hàng để không bỏ lỡ các thông báo quan trọng.
• Tìm hiểu về quy định pháp luật: Nắm vững các quy định pháp luật liên quan đến việc phát hành, giao dịch, và sở hữu trái phiếu chính phủ để bảo vệ quyền lợi của mình.

8. FAQ: Giải đáp thắc mắc về trái phiếu chính phủ

Dưới đây là giải đáp chi tiết một số vấn đề mọi người quan tâm liên quan đến đầu tư trái phiếu chính phủ.

Lãi suất của trái phiếu chính phủ được tính như thế nào?

Tại Việt Nam, lãi suất trái phiếu chính phủ thường áp dụng theo hai hình thức:

• Cố định: Tỷ lệ % trên mệnh giá, không thay đổi trong suốt thời gian đáo hạn. Ví dụ: trái phiếu kỳ hạn 5 năm có lãi suất cố định 3,5%/năm.
• Thả nổi: Được điều chỉnh định kỳ theo một chỉ số tham chiếu, phổ biến là lãi suất trúng thầu trái phiếu kỳ hạn ngắn hơn hoặc lãi suất liên ngân hàng.
• Chiết khấu/zero-coupon: Không trả lãi định kỳ, mua dưới mệnh giá và nhận đủ mệnh giá khi đáo hạn, hợp với người không cần tiền lãi hàng kỳ và muốn nhận một khoản lớn cuối kỳ.

Tôi có thể bán trái phiếu chính phủ trước khi đáo hạn không?

Có, nhà đầu tư có thể bán trái phiếu chính phủ trên thị trường thứ cấp thông qua các công ty chứng khoán thành viên của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). Giá bán sẽ phụ thuộc vào cung – cầu thị trường, lãi suất hiện tại và thời gian còn lại đến đáo hạn.

Trái phiếu chính phủ có chịu thuế không?

Tùy thuộc vào quy định của từng quốc gia. Tại Việt Nam, lãi từ trái phiếu chính phủ hiện tại được miễn thuế theo Điều 3 Thông tư 111/2013/TT-BTC.

Đầu tư trái phiếu chính phủ có an toàn tuyệt đối không?

Không có kênh đầu tư nào an toàn tuyệt đối, nhưng trái phiếu chính phủ được bảo đảm bởi ngân sách quốc gia, nên mức độ rủi ro rất thấp.

Tôi nên đầu tư bao nhiêu tiền vào trái phiếu chính phủ?

Không có con số cố định cho mọi nhà đầu tư. Theo nguyên tắc phân bổ tài sản, tỷ trọng trái phiếu chính phủ nên dựa vào mục tiêu tài chính, khả năng vốn và khẩu vị rủi ro:

• Nhà đầu tư thận trọng: Có thể dành 50 – 70% danh mục cho trái phiếu chính phủ.
• Nhà đầu tư cân bằng: Khoảng 30 – 50%.
• Nhà đầu tư mạo hiểm: Dưới 30%, chủ yếu để phòng ngừa rủi ro.

9. Kết luận

Trên đây là tất cả thông tin liên quan đến định nghĩa, phân loại, ưu – nhược điểm, rủi ro, hướng dẫn cách đầu tư và lưu ý khi đầu tư trái phiếu chính phủ. Đây là kênh đầu tư đặc biệt phù hợp với người ngại rủi ro, yêu thích sự ổn định và an toàn cao. VNSC mong rằng bài viết này có thể giúp bạn hiểu rõ về loại trái phiếu này để xây dựng danh mục đầu tư phù hợp, tối đa lợi ích và giảm thiểu rủi ro thấp nhất.

Disclaimers: Bài viết chỉ mang tính tham khảo, không phải lời khuyên đầu tư. Bạn đọc nên chủ động tìm hiểu thêm thông tin từ những nguồn khác.