Lạm phát do cầu kéo là gì? Nguyên nhân nào dẫn tới lạm phát cầu kéo?

Lạm phát là một khái niệm khá quen thuộc nhưng lạm phát do cầu kéo lại nghe khá xa lạ. Không có nhiều người thực sự hiểu được bản chất của lạm phát cầu kéo. Vậy lạm phát cầu kéo là gì? Nguyên nhân nào dẫn tới hiện tượng này? Cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Lạm phát do cầu kéo là gì?

Lạm phát do cầu kéo (demand-pull inflation) là hiện tượng giá cả tăng lên khi nhu cầu tiêu dùng, đầu tư hoặc chi tiêu công của chính phủ tăng mạnh, vượt quá khả năng đáp ứng của nguồn cung hàng hóa và dịch vụ. Nói cách khác, “quá nhiều tiền nhưng lại có quá ít hàng hóa” chính là nguyên nhân cốt lõi dẫn đến hiện tượng này.

Ví dụ thực tế: Trong giai đoạn hậu COVID-19 (2021–2023), các quốc gia như Mỹ và EU đã tung ra hàng loạt gói kích thích kinh tế trị giá hàng nghìn tỷ USD nhằm hỗ trợ người dân và doanh nghiệp. Điều này làm tăng nhu cầu tiêu dùng đột biến, trong khi chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn chưa phục hồi hoàn toàn, dẫn đến lạm phát cao kéo dài.

2. Nguyên nhân gây ra lạm phát do cầu kéo

Lạm phát do cầu kéo xảy ra khi nhu cầu tổng thể trong nền kinh tế vượt quá khả năng cung ứng hàng hóa và dịch vụ. Đây là hiện tượng phổ biến trong giai đoạn kinh tế tăng trưởng nhanh hoặc khi các chính sách kích thích mạnh mẽ được thực hiện. 

• Tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ: Khi nền kinh tế phát triển, thu nhập của người dân tăng, dẫn đến nhu cầu tiêu dùng cao hơn. Điều này đặc biệt rõ rệt trong các giai đoạn bùng nổ kinh tế.
• Chính sách tiền tệ nới lỏng: Ngân hàng trung ương có thể giảm lãi suất hoặc tăng cung tiền, khuyến khích vay vốn và chi tiêu. Điều này làm tăng tổng cầu, gây áp lực lên giá cả.
• Chi tiêu chính phủ tăng: Các chương trình kích thích kinh tế, đầu tư cơ sở hạ tầng, hoặc trợ cấp xã hội từ chính phủ có thể làm tăng nhu cầu tiêu dùng và đầu tư.
• Tăng xuất khẩu: Khi nhu cầu từ thị trường quốc tế đối với hàng hóa của một quốc gia tăng, tổng cầu trong nước cũng có thể tăng, đẩy giá cả lên cao.
• Tâm lý tiêu dùng lạc quan: Khi người dân tin tưởng vào tương lai kinh tế, họ có xu hướng chi tiêu nhiều hơn, từ đó thúc đẩy lạm phát do cầu kéo.

3. Hệ quả của lạm phát do cầu kéo

Trong kinh tế học, không phải loại lạm phát nào cũng mang ý nghĩa tiêu cực. Lạm phát do cầu kéo có thể là dấu hiệu cho thấy nền kinh tế đang vận hành năng động. Tuy nhiên, nếu vượt quá mức kiểm soát, nó sẽ tạo ra nhiều thách thức như giảm sức mua của người dân, gia tăng bất bình đẳng, và ảnh hưởng đến ổn định vĩ mô. Dưới đây là những tác động cả tích cực lẫn tiêu cực của hiện tượng này:

Tác động tích cực:

• Thúc đẩy sản xuất: Giá cả tăng giúp doanh nghiệp có động lực mở rộng sản xuất, đầu tư máy móc, tuyển thêm lao động.
• Kinh tế tăng trưởng: Mức lạm phát vừa phải (khoảng 2–3%/năm) được coi là tín hiệu tốt của nền kinh tế năng động, tăng trưởng.

Tác động tiêu cực:

• Giảm sức mua: Giá hàng hóa tăng làm giá trị thực của tiền giảm, ảnh hưởng đến đời sống người lao động, đặc biệt là nhóm thu nhập cố định.
• Tăng bất bình đẳng thu nhập: Người giàu có tài sản sẽ được hưởng lợi từ giá tài sản tăng, trong khi người nghèo chịu thiệt hại vì chi phí sinh hoạt tăng nhanh.
• Nguy cơ thắt chặt tiền tệ: Ngân hàng trung ương buộc phải tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát, từ đó khiến chi phí vay vốn và đầu tư tăng.
• Mất lợi thế cạnh tranh quốc tế: Hàng hóa trong nước trở nên đắt đỏ, giảm sức cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

4. Ví dụ thực tế về lạm phát do cầu kéo

4.1. Giai đoạn hậu Thế chiến II tại Mỹ (1946–1948)

Sau khi Thế chiến II kết thúc, nền kinh tế Mỹ bước vào giai đoạn chuyển đổi từ chiến tranh sang hòa bình. Trong thời gian chiến tranh, người dân bị hạn chế chi tiêu và tích lũy được một lượng lớn tiền tiết kiệm. 

Khi chiến tranh kết thúc, nhu cầu tiêu dùng bùng nổ, trong khi các nhà máy vẫn đang trong quá trình chuyển đổi từ sản xuất quân sự sang dân dụng, dẫn đến sự thiếu hụt nghiêm trọng về hàng hóa. Cung không đủ cầu đã khiến giá cả tăng vọt – một ví dụ kinh điển của lạm phát do cầu kéo. 

Tỷ lệ lạm phát tại Mỹ trong năm 1946 lên tới 18%, tiếp tục duy trì ở mức cao cho đến cuối năm 1948, trước khi nền kinh tế ổn định trở lại.

4.2. Giai đoạn 2021–2022: Lạm phát toàn cầu hậu COVID-19

Sau đại dịch COVID-19, nền kinh tế toàn cầu chứng kiến sự phục hồi mạnh mẽ nhờ hàng loạt gói kích thích tài khóa và tiền tệ được triển khai ở quy mô chưa từng có. Tại Mỹ, chính phủ chi hàng nghìn tỷ USD để hỗ trợ người dân và doanh nghiệp; nhiều nước châu Âu, Nhật Bản, và các nền kinh tế phát triển khác cũng có động thái tương tự. 

Khi các nền kinh tế mở cửa trở lại, nhu cầu tiêu dùng tăng vọt, nhưng chuỗi cung ứng toàn cầu chưa phục hồi kịp sau dịch bệnh, gây thiếu hụt hàng hóa và đẩy giá cả tăng cao. Đây là minh chứng rõ rệt cho tình trạng lạm phát do cầu kéo trên phạm vi toàn cầu.

Tại Mỹ, lạm phát đạt đỉnh 9.1% vào tháng 6 năm 2022 – mức cao nhất trong vòng 40 năm. Khu vực châu Âu và Anh cũng trải qua các mức lạm phát vượt 8% trong cùng thời kỳ. Mặc dù các ngân hàng trung ương đã tăng lãi suất quyết liệt từ cuối năm 2022, hiệu ứng của lạm phát vẫn kéo dài cho đến 2024–2025, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển.

5. Giải pháp kiểm soát lạm phát do cầu kéo

Để kiềm chế lạm phát do tổng cầu tăng quá nhanh so với tổng cung, các chính phủ và ngân hàng trung ương cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp chính sách:

5.1. Chính sách tiền tệ thắt chặt

• Tăng lãi suất điều hành: Khi lãi suất tăng, chi phí vay mượn cũng tăng theo, khiến người dân và doanh nghiệp giảm vay để tiêu dùng hoặc đầu tư, từ đó làm giảm tổng cầu.
• Hạn chế cung tiền: Ngân hàng trung ương có thể sử dụng nghiệp vụ thị trường mở (OMO) để bán trái phiếu, hút bớt tiền từ hệ thống ngân hàng, góp phần giảm áp lực lạm phát.

Ví dụ: Năm 2022, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) liên tục tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát sau đại dịch, giúp ổn định thị trường tài chính.

5.2. Chính sách tài khóa thận trọng

• Rà soát và điều chỉnh chi tiêu công: Tạm dừng hoặc giãn tiến độ các dự án đầu tư chưa cấp thiết để tránh “bơm thêm” cầu vào nền kinh tế đang nóng.
• Cân đối ngân sách: Có thể tăng thuế nhẹ hoặc hạn chế miễn giảm thuế tạm thời để giảm chi tiêu tiêu dùng quá mức, đồng thời củng cố tài khóa quốc gia.

5.3. Tăng cường năng lực cung ứng

• Hỗ trợ sản xuất – kinh doanh: Giảm thủ tục hành chính, hỗ trợ vốn, và khuyến khích mở rộng sản xuất để tăng nguồn cung hàng hóa, đặc biệt là các mặt hàng thiết yếu.
• Đầu tư vào logistics và hạ tầng: Nâng cấp kho bãi, cảng biển, và hệ thống vận tải giúp hàng hóa lưu thông nhanh, hạn chế tình trạng thiếu cung cục bộ.

Ví dụ: Trong bối cảnh giá thực phẩm tăng, chính phủ có thể hỗ trợ doanh nghiệp nông nghiệp tiếp cận tín dụng để tăng sản lượng nhanh chóng.

5.4. Ổn định tâm lý thị trường

• Giao tiếp chính sách rõ ràng: Các cơ quan điều hành cần công bố minh bạch về tình hình lạm phát và các biện pháp ứng phó để người dân, doanh nghiệp yên tâm, tránh đầu cơ, tích trữ.
• Kiểm soát kỳ vọng lạm phát: Nếu người dân kỳ vọng giá cả tiếp tục tăng, họ sẽ chi tiêu sớm hơn, vô tình thúc đẩy cầu tăng thêm. Vì vậy, truyền thông chính sách đóng vai trò rất quan trọng.

Lạm phát do cầu kéo là một vấn đề kinh tế vĩ mô quan trọng, phản ánh sự mất cân đối giữa cung và cầu. Dù có thể đi kèm với tăng trưởng kinh tế, nhưng nếu không kiểm soát tốt, nó sẽ kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng như giảm sức mua, tăng chi phí sống và gây bất ổn kinh tế vĩ mô. Việc kết hợp linh hoạt giữa các chính sách tiền tệ, tài khóa và hỗ trợ sản xuất là chìa khóa để kiểm soát lạm phát do cầu kéo một cách bền vững trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động như năm 2025.