Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu: Hướng dẫn chi tiết cho nhà đầu tư F0

Khi mới bước chân vào thị trường tài chính, câu hỏi quen thuộc của nhà đầu tư F0 là: “Nên đầu tư cổ phiếu hay trái phiếu?”. Việc phân biệt cổ phiếu và trái phiếu là chìa khóa để bạn đưa ra quyết định sáng suốt. Trong bài viết này, VNSC sẽ cùng bạn so sánh trái phiếu và cổ phiếu một cách chi tiết, giúp bạn xây dựng danh mục đầu tư hiệu quả và phù hợp nhất.

Khái niệm về cổ phiếu và trái phiếu

Để phân biệt cổ phiếu và trái phiếu, trước hết chúng ta cần hiểu rõ định nghĩa cơ bản cổ phiếu là gì và trái phiếu là gì.

Cổ phiếu là gì?

Cổ phiếu là một loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu một phần vốn của công ty cổ phần. Người nắm giữ cổ phiếu (cổ đông) sẽ được hưởng lợi từ:

• Cổ tức: Một phần lợi nhuận công ty chia cho cổ đông.
• Chênh lệch giá: Lãi khi bán cổ phiếu ở giá cao hơn giá mua.
• Quyền biểu quyết: Tham gia vào các quyết định chiến lược của công ty.

Tìm hiểu thêm mọi điều bạn cần biết về đầu tư cổ phiếu tại đây

Ví dụ thực tế
Năm 2023, nhà đầu tư mua 1.000 cổ phiếu HPG với giá 20.000 VNĐ/cp. Đến cuối năm, giá HPG tăng lên 28.000 VNĐ, đồng thời công ty chia cổ tức tiền mặt 1.500 VNĐ/cp. 

Lợi nhuận = (28.000 – 20.000) x 1.000 + 1.500 x 1.000 = 9.500.000 VNĐ (47,5% vốn)

Trái phiếu là gì?

Trái phiếu là giấy chứng nhận khoản vay giữa nhà đầu tư và đơn vị phát hành (doanh nghiệp hoặc chính phủ). Khi mua trái phiếu, bạn cho tổ chức đó vay tiền và sẽ được trả:

• Lãi suất cố định hoặc thả nổi (trả định kỳ hoặc cuối kỳ).
• Gốc khi đáo hạn.

Xem thêm bài viết giải thích đầy đủ và dễ hiểu về đầu tư trái phiếu tại đây

Ví dụ thực tế
Bạn mua trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 3 năm với mệnh giá 100 triệu VNĐ, lãi suất 4,5%/năm, trả lãi 1 năm/lần. Mỗi năm, bạn sẽ nhận được 100.000.000 x 4,5% = 4.500.000 VNĐ tiền lãi, và khi đáo hạn, bạn nhận lại 100 triệu VNĐ tiền gốc.

Xem thêm hướng dẫn mở tài khoản trực tuyến tại VNSC by Finhay để bắt đầu đầu tư cổ phiếu và trái phiếu.

Điểm khác biệt cốt lõi: Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu

Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu chi tiết

Qua bảng so sánh trái phiếu và cổ phiếu trên, có thể thấy đây là hai kênh đầu tư có bản chất, quyền lợi, tiềm năng và mức độ rủi ro hoàn toàn khác nhau. Để hình dung rõ hơn sự khác biệt giữa cổ phiếu và trái phiếu trong thực tế, chúng ta có thể nhìn vào biểu đồ so sánh lợi nhuậnm mức độ rủi ro của chỉ số cổ phiếu và trái phiếu tại Mỹ trong giai đoạn 1997 – 2024.

• Cổ phiếu (màu xanh): Mang lại mức sinh lời cao vượt trội nhưng đi kèm biến động lớn, thể hiện rủi ro cao.

• Trái phiếu (màu vàng): Duy trì mức lợi nhuận ổn định, ít biến động, phản ánh đặc tính an toàn hơn cho nhà đầu tư.

“Cân đo” rủi ro và lợi nhuận: So sánh qua số liệu thực tế tại Việt Nam

Lý thuyết đã chỉ ra sự khác nhau giữa cổ phiếu và trái phiếu, và thực tế tại thị trường Việt Nam trong hơn một thập kỷ qua cũng là “bài kiểm chứng” rõ nét nhất. Những con số thống kê dài hạn sẽ cho thấy vì sao cổ phiếu thường mang lại mức sinh lời vượt trội, nhưng cũng kèm theo những giai đoạn biến động khốc liệt – trái ngược với sự ổn định tương đối của trái phiếu.

Bằng chứng về sự tăng trưởng vượt trội của cổ phiếu so với trái phiếu

Trong dài hạn, cổ phiếu luôn cho thấy tiềm năng tăng trưởng áp đảo so với trái phiếu, dù phải đánh đổi bằng sự biến động.

• Tăng trưởng của VN-Index: Nếu bạn đầu tư 100 triệu đồng vào một quỹ mô phỏng chỉ số VN-Index vào đầu năm 2009 (khi thị trường ở vùng đáy sau khủng hoảng), lúc chỉ số khoảng 300 điểm. Đến tháng 8/2025, khi VN-Index dao động quanh 1.600 điểm, khoản đầu tư của bạn sẽ tăng trưởng thành hơn 530 triệu đồng. Tỷ suất sinh lời kép hàng năm (CAGR) trong giai đoạn này đạt xấp xỉ 11%/năm.

  

• So sánh với Trái phiếu Chính phủ: Cũng với 100 triệu đồng đó, nếu bạn liên tục tái đầu tư vào trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 15 năm với mức lợi suất trung bình lịch sử khoảng 5%/năm, sau 15 năm số tiền bạn nhận được sẽ là khoảng 208 triệu đồng.

Rõ ràng, khi phân biệt cổ phiếu và trái phiếu ở góc độ lợi nhuận dài hạn, sức mạnh của lãi kép và sự tăng trưởng của nền kinh tế đã giúp cổ phiếu tạo ra giá trị vượt trội với khoản lợi nhuận chênh lệch rất lớn. Đây cũng là lý do nhiều nhà đầu tư khi phân tích nên đầu tư trái phiếu hay cổ phiếu thường ưu tiên cổ phiếu cho mục tiêu sinh lời dài hạn.

Bằng chứng về mức độ rủi ro “khốc liệt” của cổ phiếu so với trái phiếu

Phần thưởng cao luôn đi kèm với rủi ro tương xứng – đây là cái giá nhà đầu tư cổ phiếu phải chấp nhận.

• Cú sốc khủng hoảng kinh tế 2008: Chỉ số VN-Index đã rơi tự do từ đỉnh cao lịch sử 1.170 điểm vào tháng 3/2007 xuống đáy chỉ còn 235 điểm vào tháng 2/2009, tương đương 80% giá trị. Điều này có nghĩa là 1 tỷ đồng đầu tư ở đỉnh cao chỉ còn lại chưa tới 200 triệu đồng ở vùng đáy. Dẫn chứng về sự kiện này được ghi nhận rộng rãi trên các phương tiện truyền thông tài chính như VN Economy 

  

   

• Cơn bão thị trường năm 2022: Không cần nhìn lại quá khứ xa xôi, ngay trong năm 2022, thị trường đã chứng kiến một đợt sụt giảm mạnh khi VN-Index mất 32.8% giá trị, từ vùng 1.500 điểm xuống dưới 1.000 điểm.
• Rủi ro của trái Phiếu: Trong khi đó, rủi ro lớn nhất của trái phiếu là tổ chức phát hành vỡ nợ.
  • Trái phiếu Chính phủ: Được xem là phi rủi ro vì được Chính phủ đảm bảo.
  • Trái phiếu Doanh nghiệp: Rủi ro này đã hiện hữu rõ nét trong giai đoạn 2022 – 2023. Theo báo cáo của FiinRatings, tính đến cuối năm 2023, có hàng chục nghìn tỷ đồng giá trị trái phiếu bị chậm trả gốc và lãi, ảnh hưởng trực tiếp đến nhà đầu tư. Tuy nhiên, mức độ rủi ro này vẫn được xem là thấp hơn và dễ nhận biết hơn so với sự biến động giá hàng ngày của cổ phiếu.

Cập nhật thường xuyên biến động thị trường đầu tư tại Radar tài chính.

Nên đầu tư cổ phiếu hay trái phiếu? Ai sẽ phù hợp với kênh nào?

Câu hỏi nên đầu tư trái phiếu hay cổ phiếu không có câu trả lời duy nhất cho tất cả mọi người. Việc phân biệt cổ phiếu và trái phiếu chỉ giúp bạn hiểu công cụ, còn quyết định cuối cùng phụ thuộc hoàn toàn vào khẩu vị rủi ro, mục tiêu tài chính và thời gian đầu tư của bạn.

Khi nào nên chọn cổ phiếu?

Cổ phiếu là lựa chọn lý tưởng cho các nhà đầu tư:

• Chấp nhận rủi ro cao để tìm kiếm lợi nhuận đột phá: Nếu bạn có khả năng chịu đựng những biến động ngắn hạn của thị trường và hướng tới mục tiêu tăng trưởng vốn trong dài hạn, cổ phiếu là sân chơi dành cho bạn. 
• Có thời gian đầu tư dài hạn: Lịch sử đã chứng minh, thị trường chứng khoán có xu hướng tăng trưởng trong dài hạn. Việc nắm giữ cổ phiếu của các công ty tốt trong nhiều năm có thể mang lại lợi nhuận kép đáng kinh ngạc.
• Muốn trở thành một phần của doanh nghiệp: Đầu tư cổ phiếu mang lại cho bạn cảm giác sở hữu và đồng hành cùng sự phát triển của công ty.

Khi nào nên chọn trái phiếu?

Trái phiếu lại là “bến đỗ” an toàn cho những nhà đầu tư:

• Ưu tiên sự an toàn và ổn định: Nếu bạn không muốn “đau tim” với những phiên giảm điểm của thị trường và cần một dòng tiền thu nhập ổn định, trái phiếu là lựa chọn hàng đầu. Trái phiếu Chính phủ được coi là một trong những kênh đầu tư an toàn nhất.
• Có mục tiêu tài chính cụ thể, ngắn hoặc trung hạn: Ví dụ, bạn cần tích lũy một khoản tiền cho việc mua nhà sau 5 năm. Mua trái phiếu doanh nghiệp có lãi suất hấp dẫn (ví dụ 7-9%/năm) với kỳ hạn tương ứng sẽ giúp bạn đạt mục tiêu một cách chắc chắn.
• Cần đa dạng hóa danh mục: Trong một danh mục đầu tư, trái phiếu đóng vai trò như một “mỏ neo”, giúp giảm thiểu rủi ro chung, đặc biệt khi thị trường cổ phiếu biến động mạnh.

Xây dựng danh mục: Chiến lược của nhà đầu tư khôn ngoan

Thay vì đặt câu hỏi “nên đầu tư trái phiếu hay cổ phiếu?”, một nhà đầu tư thông thái sẽ hỏi: “Tôi nên phân bổ bao nhiêu phần trăm vào cổ phiếu và bao nhiêu phần trăm vào trái phiếu?“. 

Việc cân bằng danh mục đầu tư giữa cổ phiếu và trái phiếu giúp bạn:

1. Tối ưu hóa lợi nhuận theo rủi ro: Cổ phiếu mang lại sự tăng trưởng, trong khi trái phiếu cung cấp sự ổn định. Khi thị trường cổ phiếu đi xuống, trái phiếu sẽ là “tấm đệm” an toàn cho danh mục của bạn và ngược lại.
2. Giảm thiểu biến động: Một danh mục đa dạng hóa sẽ có mức độ biến động thấp hơn nhiều so với việc chỉ nắm giữ 100% cổ phiếu. Điều này giúp bạn vững tâm lý hơn trước những “cơn sóng” của thị trường.
3. Phù hợp với mọi giai đoạn cuộc đời:
   • Khi còn trẻ (20-35 tuổi): Bạn có thể phân bổ tỷ trọng cao cho cổ phiếu (ví dụ: 70-80%) để tối đa hóa tăng trưởng.
   • Khi ở tuổi trung niên (40-55 tuổi): Tăng dần tỷ trọng trái phiếu (ví dụ: 50% cổ phiếu – 50% trái phiếu) để bảo vệ thành quả.
   • Khi về hưu (Trên 60 tuổi): Ưu tiên trái phiếu và các tài sản an toàn (ví dụ: 70-80% trái phiếu) để tạo dòng tiền ổn định.

Kinh nghiệm từ chuyên gia: Trong cuốn sách “Money: Master the Game”, Tony Robbins đã phỏng vấn Ray Dalio và phổ biến về chiến lược “All Weather” (Bốn mùa). Danh mục này phân bổ 30% cho cổ phiếu, 40% cho trái phiếu dài hạn, 15% cho trái phiếu trung hạn và 15% còn lại cho vàng và hàng hóa. Đây là một minh chứng kinh điển cho sức mạnh của việc đa dạng hóa tài sản để chống chọi với mọi điều kiện thị trường.

Kết luận: Chìa khóa nằm ở sự cân bằng

Việc phân biệt cổ phiếu và trái phiếu không chỉ dừng lại ở định nghĩa. Đó là việc hiểu rõ bản chất, rủi ro và cơ hội mà mỗi loại tài sản mang lại. Không có lựa chọn nào là hoàn toàn tốt hay xấu, chỉ có lựa chọn phù hợp với hoàn cảnh cá nhân.

• Cổ phiếu mang lại tiềm năng tăng trưởng cao nhưng đi kèm rủi ro lớn.
• Trái phiếu cung cấp sự an toàn và thu nhập ổn định nhưng lợi nhuận khiêm tốn hơn.

Một nhà đầu tư thông thái không đặt cược tất cả “trứng” vào một giỏ. Thay vào đó, hãy xem xét việc xây dựng một danh mục đầu tư đa dạng, kết hợp cả cổ phiếu và trái phiếu để cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận, tối ưu hóa hiệu quả đầu tư trong dài hạn. 

Trước khi đưa ra quyết định cuối cùng, hãy luôn tự đánh giá mục tiêu tài chính của bản thân và không ngừng học hỏi kiến thức từ các nguồn uy tín như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước để đưa ra lựa chọn sáng suốt nhất