CBDC là gì? Giải mã tiền kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương & Tương lai tiền tệ

Từ đồng e-CNY của Trung Quốc đến các dự án thí điểm trên khắp thế giới, tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành đang dần trở thành hiện thực, thu hút sự chú ý của giới tài chính toàn cầu. Nhưng chính xác thì CBDC là gì? Nó có phải là một dạng tiền điện tử giống Bitcoin hay chỉ là phiên bản số hóa của tiền giấy thông thường? Và quan trọng hơn, nó sẽ định hình lại tương lai thanh toán, chính sách tiền tệ và cả bức tranh đầu tư của chúng ta như thế nào?

Bài viết này từ VNSC sẽ đi sâu giải mã toàn diện về CBDC, giúp bạn hiểu rõ bản chất, tiềm năng, những thách thức đi kèm và vị trí của Việt Nam trong cuộc cách mạng tiền tệ tiếp theo này.

CBDC Là Gì? (Central Bank Digital Currency)

Định nghĩa chính xác

CBDC là từ viết tắt của Central Bank Digital Currency, có nghĩa là tiền kỹ thuật số của Ngân hàng trung ương. 

• Về bản chất, đây là một dạng kỹ thuật số của tiền pháp định của một quốc gia (như Đồng Việt Nam, Đô la Mỹ). Nói đơn giản, nó chỉ là một hình thức mới của loại tiền tệ bạn đang tin dùng. 
• Về vị thế pháp lý, CBDC là nghĩa vụ nợ trực tiếp của Ngân hàng Trung ương của một quốc gia. Điều này khiến nó trở thành dạng tiền tệ an toàn, có tính thanh khoản cao ngang hàng với tiền mặt. 

Mục tiêu của sự ra đời CBDC là nhằm cung cấp một phương tiện thanh toán kỹ thuật số an toàn, hiệu quả, đối phó với sự trỗi dậy của cryptocurrency tư nhân và stablecoin.

Hiểu đơn giản qua ví dụ

Để hiểu hơn về CBDC, bạn có thể xem xét ví dụ:

• Tiền mặt: Là tiền in do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) phát hành. Đây là tài sản an toàn nhất vì được chính phủ bảo chứng. 
• Tiền gửi ngân hàng: Con số trong tài khoản ngân hàng của bạn. Về bản chất, đây có thể xem là “giấy ghi nợ” của ngân hàng với bạn. Số tiền này an toàn nhưng vẫn có rủi ro (dù rất nhỏ) nếu ngân hàng phá sản. 
• CBDC: Con số trong “ví CBDC” của bạn. Về bản chất, nó giống tiền mặt, là “giấy ghi nợ” trực tiếp của Ngân hàng Nhà nước và có tính an toàn như tiền mặt. 

Tóm lại, CBDC vừa có tính an toàn như tiền mặt nhưng đảm bảo sự tiện lợi và hiệu quả của tiền điện tử. 

Bảng So Sánh “Vàng”: CBDC vs. Tiền Gửi Ngân Hàng vs. Tiền Điện Tử (Crypto)

Bảng so sánh sau sẽ giúp bạn có thể hiểu kỹ hơn về CBDC.

CBDC vs tiền gửi ngân hàng vs tiền điện tử (Crypto)

Tại Sao Các Ngân Hàng Trung Ương Lại Phát Triển CBDC?

Việc phát triển CBDC không chỉ là xu hướng công nghệ, hiện đại hoá hệ thống tiền tệ mà còn nâng cao hiệu quả quản lý tiền tệ, thúc đẩy tài chính toàn diện và nâng cao hiệu quả điều hành kinh tế vĩ mô. Có thể xem đây là phản ứng chiến lược của Ngân hàng Trung ương trong kỷ nguyên số. 

Ưu điểm và cơ hội

• Phân phối trợ cấp và tăng hiệu quả chính sách tiền tệ: Chính phủ có thể chuyển tiền trợ cấp, cứu trợ, hoặc hỗ trợ xã hội đến từng người dân mà không cần qua trung gian. Việc này đặc biệt quan trọng ở các vùng sâu vùng xa hoặc các quốc gia đang phát triển, nơi cơ sở hạ tầng ngân hàng thương mại còn yếu. 

Bên cạnh đó, khi cần thiết, Ngân hàng Trung ương hoặc Chính phủ có thể thực thi các chính sách tài khóa (ví dụ: phát tiền hỗ trợ, gói kích thích kinh tế) một cách nhanh chóng và chính xác đến từng người dân thông qua ví CBDC của họ. Điều này tránh được sự chậm trễ và rò rỉ trong quá trình phân phối qua các kênh ngân hàng thương mại.

• Tăng cường hiệu quả thanh toán: CBDC có thể cho phép diễn ra tức thời và liên tục 24/7, khắc phục hạn chế về giờ giấc làm việc của hệ thống thanh toán liên ngân hàng truyền thống. 
• Chi phí gần như bằng 0: Việc loại bỏ các bên trung gian hay chi phí xử lý tiền mặt trong quá trình thanh toán giúp đáng kể thời gian và chi phí giao dịch, đặc biệt với những giao dịch nhỏ. 
• Đổi mới và cạnh tranh: CBDC cung cấp nền tảng cơ sở ổn định và rẻ hơn, thúc đẩy các công nghệ tài chính (Fintech) đổi mởi trong phát triển các ứng dụng thanh toán mới. 
• Thúc đẩy tài chính toàn diện: CBDC có thể được tích hợp vào ví điện tử, ứng dụng di động mà không cần trải qua thủ tục mở tài khoản ngân hàng phức tạp; giúp các cá nhân không có tài khoản ngân hàng (vd: ở vùng sâu vùng xa) vẫn có thể tiếp cận dịch vụ tài chính. 
• Giám sát dòng tiền, giảm phụ thuộc vào tiền mặt: CBDC có thể được thiết kế với các tính năng cho phép NHTW áp dụng lãi suất âm hoặc dương một cách linh hoạt hơn, hoặc thậm chí có thể thiết lập “hạn mức hết hạn” (expiry dates) cho một số khoản tiền nhất định nhằm thúc đẩy chi tiêu.Giúp ngân hàng trung ương theo dõi chính xác lượng tiền lưu thông, từ đó điều chỉnh lãi suất, cung tiền hiệu quả hơn.
• Chống tội phạm tài chính: Giao dịch CBDC có thể được thiết kế để truy vết, ghi lại lịch sử giao dịch, giúp chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và trốn thuế hiệu quả hơn, tăng tính minh bạch trong hệ thống tài chính.

Nhược điểm và thách thức

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai CBDC vẫn tiềm ẩn những rủi ro nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến quyền cá nhân, ổn định tài chính, và an ninh quốc gia.

• Tác động đến hệ thống ngân hàng thương mại: Nếu người dân đổ xô chuyển tiền gửi ngân hàng sang CBDC (an toàn hơn), các Ngân hàng Thương mại (NHTM) có thể bị thiếu hụt nguồn vốn huy động. Việc Ngân hàng Trung ương cung cấp một dạng tiền tệ không rủi ro có thể làm gián đoạn mô hình kinh doanh cốt lõi của NHTM.

Đồng thời, sự chuyển đổi này có thể khiến NHTM bị thiếu hụt nguồn vốn huy động, vốn là nguồn cung cấp thanh khoản chính cho việc cho vay. Điều này có thể làm giảm khả năng cung cấp tín dụng, gây bất ổn cho thị trường tài chính và làm chậm tăng trưởng kinh tế.

• Rủi ro về quyền riêng tư: Đây là lo ngại lớn nhất. Nếu không được thiết kế cẩn thận, chính phủ có thể theo dõi mọi chi tiêu của người dân. Đây là lo ngại lớn nhất từ công chúng và các nhà hoạt động dân quyền, vì CBDC có thể tạo ra một công cụ giám sát tài chính chưa từng có.
• Rủi ro an ninh mạng: Hệ thống CBDC cũng là một trong những cơ sở hạ tầng tài chính quan trọng và có giá trị nhất của một quốc gia, khiến nó trở thành mục tiêu hấp dẫn hàng đầu cho các cuộc tấn công mạng quy mô lớn từ các nhóm hacker tinh vi hoặc các quốc gia thù địch.
• Thiệt hại Khổng lồ: Nếu hệ thống bị xâm nhập, dữ liệu giao dịch hoặc thậm chí tính toàn vẹn của tiền tệ quốc gia có thể bị đe dọa, dẫn đến thiệt hại kinh tế và khủng hoảng niềm tin trên diện rộng.
• Chi phí triển khai khổng lồ. Việc xây dựng một hệ thống tiền tệ mới đòi hỏi nguồn lực và công nghệ rất lớn để phát triển nền tảng kỹ thuật số, và tích hợp với hệ thống thanh toán hiện tại là cực kỳ lớn. Bên cạnh đó, NHTW sẽ gánh thêm chi phí vận hành, bảo trì, nâng cấp phần mềm cùng chi phí cho nhân sự kỹ thuật chuyên môn cao đảm bảo an ninh mạng và tính sẵn sàng 24/7 của dịch vụ. 

Tình Hình Phát Triển CBDC Trên Thế Giới và Tại Việt Nam (Cập Nhật Q3/2025)

Theo thống kê của Atlantic Council, hơn 130 quốc gia, chiếm 98% GDP toàn cầu, đang trong các giai đoạn nghiên cứu hoặc triển khai CBDC. Sự phát triển của CBDC không còn là một ý tưởng lý thuyết mà đã trở thành một ưu tiên chiến lược toàn cầu. 

Toàn cảnh thế giới

Các quốc gia trên thế giới đang ở những mức độ triển khai CBDC khác nhau.

Đã ra mắt

Một số quốc gia đã chính thức ra mắt CBDC của riêng họ, chủ yếu là các nền kinh tế nhỏ hơn muốn thúc đẩy tài chính toàn diện và hiện đại hóa thanh toán.

• Nigeria (eNaira): Là nền kinh tế lớn đầu tiên tại Châu Phi ra mắt CBDC. Tuy nhiên, việc sử dụng ban đầu vẫn còn hạn chế do vấn đề về cơ sở hạ tầng và sự chấp nhận của công chúng.
• The Bahamas (Sand Dollar): Triển khai nhằm cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính trên các đảo xa xôi.
• Jamaica (Jam-Dex): Tập trung vào việc tăng cường hiệu quả thanh toán.

Giai đoạn thử nghiệm quy mô lớn

• Trung Quốc (Nhân dân tệ kỹ thuật số – e-CNY): Là quốc gia đi đầu và có quy mô thử nghiệm lớn nhất, đã xử lý hàng trăm tỷ USD giá trị giao dịch. e-CNY đã được thử nghiệm rộng rãi tại nhiều thành phố lớn, tích hợp vào các kịch bản tiêu dùng hàng ngày và đã xử lý hàng trăm tỷ USD giá trị giao dịch.Mục tiêu là tạo ra một hệ thống thanh toán số cho riêng Trung Quốc, đồng thời củng cố quyền lực của NHTW.
•  Ấn Độ (Rupee kỹ thuật số): Đang tiến hành thử nghiệm cả CBDC bán lẻ và bán buôn.
•  Nga (Rúp kỹ thuật số): Đang trong giai đoạn thử nghiệm để tăng cường chủ quyền tài chính và hiệu quả thanh toán.

Giai đoạn nghiên cứu, phát triển

Hầu hết các nền kinh tế phát triển đều đang tập trung vào nghiên cứu cẩn thận để đánh giá tác động đến hệ thống tài chính hiện tại, đặc biệt là rủi ro đến hệ thống ngân hàng thương mại.

• Mỹ (Fed): Vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu chuyên sâu, thận trọng về vấn đề quyền riêng tư và tác động lên hệ thống đô la hiện tại.
• Châu Âu (ECB): Đang tích cực nghiên cứu Euro kỹ thuật số, tập trung vào thiết kế để bảo vệ quyền riêng tư và duy trì vai trò của các ngân hàng thương mại.
• Anh, Nhật Bản: đều đang nghiên cứu sâu về thiết kế kỹ thuật và các vấn đề pháp lý.

Tình hình tại Việt Nam

Việt Nam vẫn đang theo dõi chặt chẽ và nghiên cứu chuyên sâu về CBDC nhưng chưa có thông báo chính thức về việc triển khai thử nghiệm. Tính đến Quý 3/2025, Việt Nam vẫn đang giữ lập trường thận trọng và nghiên cứu chuyên sâu về CBDC (Tiền Kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương), nhưng chưa có bất kỳ thông báo chính thức nào về việc triển khai thử nghiệm hoặc đưa vào sử dụng.

Chủ trương: Quyết định 942/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (ban hành năm 2021) về Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử là cột mốc quan trọng nhất. Quyết định này đã giao nhiệm vụ cụ thể cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) phải chủ trì nghiên cứu, xây dựng và thí điểm sử dụng tiền ảo dựa trên công nghệ blockchain (Blockchain là công nghệ nền tảng phổ biến cho CBDC).

Điều này cho thấy CBDC không chỉ là một ý tưởng mà đã được đưa vào chiến lược phát triển quốc gia, nhấn mạnh vai trò của công nghệ số trong hệ thống tiền tệ.

CBDC Sẽ Ảnh Hưởng Đến Bạn Như Thế Nào?

Nếu CBDC được triển khai, nó có thể thay đổi cách chúng ta tương tác với tiền tệ, nó sẽ không chỉ là một thay đổi công nghệ mà còn là một sự dịch chuyển trong cách chúng ta tương tác với tiền tệ, tập trung vào tính an toàn và hiệu quả giao dịch.

• Thanh toán tiện lợi hơn: Bạn có thể có một “Ví CBDC” do NHNN cung cấp, chuyển tiền trực tiếp cho nhau mà không cần qua trung gian ngân hàng, nhanh chóng và miễn phí. CBDC hứa hẹn loại bỏ nhiều rào cản và chi phí trung gian trong thanh toán hàng ngày.
• Tốc độ và Chi phí: Giao dịch có thể diễn ra ngay lập tức (real-time), 24/7, với chi phí gần như bằng 0. Điều này đặc biệt hữu ích cho các giao dịch nhỏ lẻ và giao dịch xuyên biên giới. 
• Tài chính Toàn diện: Cá nhân không có tài khoản ngân hàng vẫn có thể tham gia vào nền kinh tế số thông qua ví CBDC, thúc đẩy tài chính toàn diện.
• Tiền trong tài khoản an toàn hơn: Tiền trong Ví CBDC của bạn là an toàn tuyệt đối, không có rủi ro ngân hàng phá sản. Lợi ích quan trọng nhất của CBDC là việc cung cấp một nơi lưu trữ tiền kỹ thuật số không có rủi ro tín dụng.
• An toàn Hơn Tiền gửi: Mặc dù tiền gửi ngân hàng thương mại được bảo hiểm, nhưng CBDC an toàn hơn vì nó loại bỏ hoàn toàn rủi ro đối tác (counterparty risk). Trong thời kỳ khủng hoảng, người dân có thể chuyển tiền từ ngân hàng thương mại sang ví CBDC để bảo toàn vốn, củng cố sự ổn định tài chính cá nhân.
• Tương lai của “ngân hàng tiền điện tử”: Các ngân hàng thương mại sẽ phải thay đổi, thay vì chỉ là nơi giữ tiền, họ sẽ phải tập trung hơn vào việc cung cấp các dịch vụ giá trị gia tăng như cho vay, tư vấn đầu tư, quản lý tài sản…

Bên cạnh đó, sự ra đời của CBDC sẽ buộc các ngân hàng thương mại (NHTM) phải thay đổi mô hình kinh doanh, đẩy họ khỏi vai trò “giữ tiền” đơn thuần.

Kết Luận

Có thể thấy, CBDC đại diện cho bước chuyển mình quan trọng của tiền tệ trong bối cảnh số hóa toàn cầu. Nó mang trong mình tiềm năng cách mạng hóa hệ thống thanh toán và chính sách tiền tệ, song hành cùng những yêu cầu khắt khe về hạ tầng công nghệ và bảo mật thông tin cá nhân.

Qua bài phân tích “CBDC là gì?”, VNSC hy vọng đã trang bị cho bạn những kiến thức nền tảng về xu hướng đang định hình tương lai tài chính này. Mặc dù CBDC tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu, việc nắm bắt và hiểu rõ về nó ngay hôm nay là chìa khóa để nhà đầu tư và người dùng tài chính không bị động trước sự thay đổi không thể tránh khỏi của bức tranh tài chính toàn cầu.