Nút thắt phía sau lá thư “khẩn cấp” của các doanh nghiệp năng lượng tái tạo

Gần 30 nhà đầu tư, những đơn vị đổ hàng tỷ đô la Mỹ vào các dự án điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam, đã gửi một lá thư khẩn cách đây ít tuần.

Theo nội dung lá thư, các dự án của các nhà đầu tư này vốn đã đủ điều kiện hưởng cơ chế giá mua điện khuyến khích (Feed-in Tariff) trong vòng 20 năm, nhưng đang đứng trước nguy cơ bị phá vỡ phương án tài chính hàng loạt. Chuyện gì đã xảy ra?

Vấn đề nằm ở tranh chấp giữa các chủ đầu tư và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) – bên mua điện duy nhất theo các cơ chế khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo do Chính phủ ban hành – về "ngày COD mới" và giá mua điện ưu đãi (FIT).

Để hiểu rõ vấn đề, cần nắm vững ba khái niệm then chốt: COD (Commercial Operation Date), FIT (Feed-in Tariff), CCA (Construction Completion Acceptance).

COD hay ngày vận hành thương mại, là mốc thời gian đánh dấu dự án điện chính thức đi vào hoạt động và bắt đầu bán điện cho lưới điện quốc gia. Quan trọng hơn, nó xác định thời điểm dự án được hưởng giá FIT, tức là giá mua điện ưu đãi mà Chính phủ cam kết để khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo, kéo dài 20 năm kể từ ngày COD.

FIT hay giá mua điện theo cơ chế khuyến khích đối với các dự án năng lượng tái tạo.

Trong đó giá FIT1, tương đương 9,35 cents/kWh áp dụng cho các dự án điện mặt trời có ngày vận hành thương mại trước 30/6/2019 (riêng với Ninh Thuận, thời hạn này được kéo dài tới hết 31/12/2020 cho 2.000 MWp đầu tiên).

Giá FIT 2, tương ứng 7,09 cents/kWh và 7,69 cents/kwh, áp dụng cho các dự án điện mặt trời mặt đất và mặt trời nổi có ngày vận hành thương mại trong giai đoạn từ 1/7/2019 đến hết 31/12/2020. Trong khi đối với các dự án điện gió trên bờ, giá mua điện ưu đãi là 8,5 cents/kWh cho dự án có ngày vận hành thương mại trước ngày 1/11/2021.

CCA, hay văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu, là giấy chứng nhận từ cơ quan nhà nước, xác nhận công trình đã được chấp thuận hoàn thành công tác nghiệm thu theo Luật Xây dựng.

Gốc rễ kiến nghị của nhóm doanh nghiệp năng lượng tái tạo nằm ở sự khác biệt giữa quy định về "ngày COD cũ" và khái niệm "ngày COD mới" được EVN đề xuất.

Tại thời điểm các dự án năng lượng tái tạo đạt COD (trước năm 2021), quy định chỉ yêu cầu biên bản nghiệm thu hoàn thành công trình để đưa vào sử dụng giữa chủ đầu tư, nhà thầu xây dựng, và tư vấn giám sát, mà không yêu cầu CCA là điều kiện tiên quyết để được công nhận COD và hưởng giá FIT.

Tuy nhiên, trong văn bản gửi tới Bộ Công Thương hồi tháng 2, EVN đã đề xuất áp dụng "ngày COD mới", qua đó trùng với ngày các dự án có CCA.

Điều này có nghĩa, nếu dự án nào không có CCA tại thời điểm COD ban đầu, thì ngày COD sẽ bị lùi lại, và giá FIT cũng bị điều chỉnh theo. Mà thực tế là hơn 170 dự án đang hoạt động sẽ trong diện điều chỉnh giảm hoặc xoá bỏ giá FIT nếu đề xuất này được thực thi.

Trong thư khẩn cấp gửi tới lãnh đạo và cơ quan chức năng, nhóm nhà đầu tư cho rằng việc điều chỉnh COD và thay đổi giá FIT nếu xảy ra là áp dụng hồi tố luật, tức là dùng quy định mới (Thông tư 10/2023/TT-BCT) để đánh giá lại các dự án đã hoàn thành từ trước. Điều này đi ngược lại nguyên tắc pháp lý không hồi tố của Luật Đầu tư.

Thông tư 10/2023/TT-BCT có hiệu lực từ ngày 9/6/2023 yêu cầu phải có CCA trước khi cấp giấy phép hoạt động điện lực, trong khi tại thời điểm các dự án được chấp thuận COD, các nhà đầu tư cho biết quy định hiện hành không không yêu cầu chứng nhận này.

Nguyên nhân đề xuất của Tập đoàn Điện lực đến từ kết luận thanh tra số 1027/KL-TTCP ngày 28/4/2023 của Thanh tra Chính phủ (TTCP), đề cập đến việc rà soát và xem xét việc hưởng cơ chế giá FIT đối với các dự án không có văn bản nghiệm thu của cơ quan nhà nước. EVN đã lấy kết luận này làm căn cứ để rà soát lại các dự án điện tái tạo.

Việc điều chỉnh ngày COD và giá FIT có thể khiến các dự án điện tái tạo nói trên với tổng mức đầu tư gần 13 tỷ USD bị phá vỡ phương án tài chính. Nhiều dự án đứng trước nguy cơ vỡ nợ, kéo theo hệ lụy cho các tổ chức tín dụng.

“Kể từ tháng 9/2023, nhiều dự án đã bị trì hoãn thanh toán vô thời hạn hoặc chỉ nhận được thanh toán một phần theo các hợp đồng mua bán điện (PPA) đã ký với EVN mà không có căn cứ pháp lý rõ ràng nào ngoài việc đề cập trong kết luận thanh tra,” thư của nhóm nhà đầu tư nêu.

Những thay đổi đột ngột khiến nhà đầu tư quốc tế lo ngại về tính ổn định của môi trường đầu tư Việt Nam. Điều này nếu tiếp tục diễn biến theo chiều hướng xấu có thể ảnh hưởng đến dòng vốn FDI vào lĩnh vực năng lượng tái tạo.

“Thực tế xảy ra tại một số quốc gia thu hồi chính sách giá FIT sau một vài năm, đã diễn ra các vụ kiện tụng quốc tế” – Giáo sư Hà Dương Minh – Nhà khoa học cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CIRED/CNRS) cho biết.

Các mục tiêu phát triển năng lượng sạch của Việt Nam, bao gồm Quy hoạch điện 8 và cam kết net-zero, có thể sẽ bị ảnh hưởng. Trong hơn 170 dự án không có CCA tại thời điểm COD, khoảng 30% có sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài, với tổng giá trị đầu tư bị ảnh hưởng khoảng 4 tỷ USD.

Các chủ đầu tư nước ngoài nằm trong danh sách 173 dự án không có CCA tại thời điểm COD theo kết luận thanh tra

Trong thư kiến nghị khẩn cấp lên lãnh đạo cấp cao, các nhà đầu tư cho rằng cần giữ nguyên "ngày COD cũ", đảm bảo quyền lợi hợp pháp của họ, cũng như kêu gọi việc không áp dụng hồi tố luật.

Về phía EVN, tập đoàn này đã đưa ra một số phương án điều chỉnh giá điện dựa trên “ngày COD mới”, nhưng các phương án này không nhận được sự đồng thuận từ phía nhà đầu tư. Các cuộc họp gần đây giữa các bên liên quan vẫn chưa đạt được kết quả cuối cùng.

Bạch Long-Link gốc