Phát Hành Cổ Phiếu: Hướng Dẫn Chi Tiết Từ A-Z Cho Nhà Đầu Tư (2025)

Tìm hiểu tất tần tật về phát hành cổ phiếu: khái niệm, mục đích, quy trình, các loại hình, ưu nhược điểm và những lưu ý quan trọng cho nhà đầu tư. Bài viết được viết bởi chuyên gia tài chính với kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm thực tế.  

Làm thế nào các công ty lớn như Vinamilk hay FPT huy động được hàng nghìn tỷ đồng để phát triển? Một trong những cách hiệu quả nhất chính là phát hành cổ phiếu. Đối với doanh nghiệp, đây là kênh thu hút vốn quan trọng. Còn với nhà đầu tư, đây là cơ hội để sở hữu một phần công ty và hưởng lợi từ sự tăng trưởng. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về quy trình, các loại hình và những yếu tố ảnh hưởng đến việc phát hành cổ phiếu.

Mời bạn cùng VNSC tìm hiểu về phát hành cổ phiếu trong năm 2025 để đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt thông qua bài viết dưới đây.

1. Phát Hành Cổ Phiếu Là Gì?

Hãy hình dung một công ty đang kinh doanh tốt và muốn mở rộng nhưng lại cần một khoản tiền lớn. Thay vì vay ngân hàng, họ quyết định “chia nhỏ” quyền sở hữu công ty thành các phần bằng nhau (gọi là cổ phiếu) và bán chúng cho các nhà đầu tư để đổi lấy tiền mặt. Hành động này chính là phát hành cổ phiếu.

Định nghĩa chi tiết: Cổ phiếu là một loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần vốn của công ty. Khi công ty phát hành cổ phiếu, họ đang bán đi một phần quyền sở hữu này để đổi lấy tiền mặt. 

2. Mục đích của việc phát hành cổ phiếu: 

2.1. Huy động vốn:

Đây là mục tiêu hàng đầu. Doanh nghiệp cần tiền để tài trợ các dự án mở rộng, đầu tư vào công nghệ mới, mua lại đối thủ, hoặc tái cấu trúc nợ.

Ví dụ: Một công ty năng lượng tái tạo muốn xây dựng trang trại điện gió trị giá hàng nghìn tỷ đồng. Họ sẽ phát hành cổ phiếu để huy động vốn từ hàng chục ngàn nhà đầu tư thay vì chỉ dựa vào vốn tự có hoặc các khoản vay ngân hàng lớn.

Tăng cường năng lực tài chính: Việc có thêm vốn chủ sở hữu (tiền của cổ đông) giúp bảng cân đối kế toán của công ty tốt hơn, giảm bớt áp lực nợ vay. Điều này cải thiện các chỉ số tài chính, tăng khả năng vay vốn và tạo dựng uy tín với các đối tác. 

Mở rộng cơ cấu sở hữu: Phát hành cổ phiếu giúp công ty có nhiều cổ đông hơn, đa dạng hóa cơ cấu sở hữu và giảm sự tập trung quyền lực vào một số cổ đông lớn ban đầu.

Tạo động lực cho nhân viên: Nhiều công ty sử dụng cổ phiếu như một phần của chương trình thưởng cho nhân viên chủ chốt (ESOP – Employee Stock Ownership Plan), giúp họ gắn bó hơn, có động lực làm việc để tăng giá trị công ty (và đồng nghĩa với việc tăng giá trị cổ phiếu họ nắm giữ).

2.2. Phân biệt phát hành cổ phiếu lần đầu (IPO) và phát hành thêm: 

IPO (Initial Public Offering – Chào bán chứng khoán ra công chúng lần đầu):

Đây là sự kiện “lịch sử” khi một công ty tư nhân (chưa niêm yết) lần đầu tiên chào bán cổ phiếu ra công chúng và niêm yết trên sàn chứng khoán. Nó đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của công ty từ “sân chơi” nội bộ sang “sân chơi” đại chúng.

Ví dụ: Công ty Giao hàng Nhanh từng là công ty tư nhân. Khi họ đủ lớn mạnh và quyết định niêm yết trên sàn, họ sẽ tiến hành IPO để huy động vốn và chào đón các nhà đầu tư công chúng.

Phát hành thêm: 

Sau khi đã IPO và niêm yết trên sàn, công ty có thể tiếp tục phát hành cổ phiếu mới để huy động thêm vốn cho các mục tiêu kinh doanh tiếp theo. Đây là việc làm khá phổ biến của các công ty đại chúng.

Ví dụ: Ngân hàng Vietcombank (đã niêm yết) cần thêm vốn để mở rộng hoạt động cho vay, họ có thể thông báo kế hoạch phát hành thêm cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu hoặc cho các nhà đầu tư chiến lược.

3. Các Hình Thức Phát Hành Cổ Phiếu Phổ Biến

Có nhiều cách để một công ty phát hành cổ phiếu, tùy thuộc vào mục tiêu, tình hình tài chính và điều kiện thị trường. Dưới đây là 4 hình thức phổ biến nhất:

3.1. Chào bán ra công chúng (Public Offering)

Đây là hình thức mà công ty chào bán cổ phiếu cho đông đảo nhà đầu tư (cá nhân và tổ chức) thông qua thị trường chứng khoán. Đây cũng là hình thức được áp dụng khi một công ty lần đầu IPO.

Ưu điểm của chào bán cổ phiếu ra công chúng là khả năng huy động vốn lớn, gia tăng tính thanh khoản cho cổ phiếu, đồng thời góp phần nâng cao uy tín và hình ảnh của doanh nghiệp trên thị trường. Tuy nhiên, hình thức này cũng có những hạn chế đáng kể như chi phí phát hành cao (bao gồm chi phí tư vấn, kiểm toán, quảng bá…), thủ tục pháp lý phức tạp, và yêu cầu công khai nhiều thông tin – đôi khi bao gồm cả những bí mật kinh doanh.

Ví dụ: Khi Techcombank IPO, họ đã chào bán rộng rãi cổ phiếu cho hàng chục ngàn nhà đầu tư cá nhân và tổ chức, thông qua các công ty chứng khoán để huy động hàng tỷ USD.

3.2. Chào bán riêng lẻ (Private Placement)

Đây là hình thức công ty phát hành cổ phiếu cho một nhóm nhà đầu tư được lựa chọn kỹ lưỡng, thường là các quỹ đầu tư lớn, ngân hàng hoặc cá nhân có tiềm lực tài chính mạnh. Khác với hình thức chào bán công khai, việc chào bán này không được thực hiện rộng rãi ra công chúng.

Ưu điểm của phương thức này là thủ tục thực hiện đơn giản, chi phí phát hành thấp hơn đáng kể, thời gian huy động vốn nhanh, đồng thời giúp doanh nghiệp giữ kín các thông tin kinh doanh quan trọng.

Tuy nhiên, hình thức này cũng có một số hạn chế như khó huy động được nguồn vốn lớn tương đương với chào bán ra công chúng. Ngoài ra, cổ phiếu được phát hành có thể bị giới hạn giao dịch (lock-up) trong một khoảng thời gian nhất định sau khi phát hành, làm giảm tính thanh khoản của cổ phiếu.

Ví dụ: Một công ty công nghệ vừa gọi vốn vòng Series B từ một quỹ đầu tư nước ngoài. Thay vì IPO, họ có thể chào bán riêng lẻ một lượng cổ phần cho quỹ này để nhanh chóng có tiền phát triển sản phẩm.

3.3. Phát hành cho cổ đông hiện hữu (Rights Issue / Quyền mua cổ phiếu)

Đây là hình thức công ty phát hành cổ phiếu mới và ưu tiên quyền mua cho các cổ đông hiện hữu, theo một tỷ lệ nhất định (ví dụ: tỷ lệ 2:1 nghĩa là cứ sở hữu 2 cổ phiếu cũ sẽ được quyền mua 1 cổ phiếu mới). Cổ đông có thể sử dụng quyền mua này hoặc chuyển nhượng quyền đó cho người khác trên thị trường.

Ưu điểm của phương thức này là giúp các cổ đông hiện tại – đặc biệt là cổ đông lớn – duy trì tỷ lệ sở hữu và quyền kiểm soát công ty nếu họ lựa chọn tham gia. Đồng thời, thủ tục triển khai đơn giản và chi phí phát hành thường thấp hơn so với chào bán ra công chúng.

Tuy nhiên, hạn chế của hình thức này là khả năng huy động vốn phụ thuộc vào mức độ tham gia của cổ đông. Nếu nhiều cổ đông không muốn hoặc không đủ nguồn lực tài chính để mua thêm cổ phiếu, công ty có thể không đạt được mục tiêu về vốn. Ngoài ra, cổ đông không thực hiện quyền mua sẽ bị pha loãng tỷ lệ sở hữu trong công ty.

Ví dụ: Công ty FPT thông báo tỷ lệ quyền mua cổ phiếu mới là 5:1 với giá ưu đãi. Nếu bạn đang nắm giữ 10.000 cổ phiếu FPT, bạn có quyền mua thêm 2.000 cổ phiếu mới với giá thấp hơn thị trường. Nếu bạn không mua, số cổ phiếu của bạn vẫn là 10.000, nhưng tổng số cổ phiếu của công ty tăng lên, làm giảm tỷ lệ sở hữu tương đối của bạn.

3.4. Phát hành cổ phiếu thưởng (Bonus Issue / Stock Dividend)

Đây là hình thức công ty phát hành thêm cổ phiếu miễn phí cho các cổ đông hiện hữu, dựa trên nguồn lợi nhuận giữ lại hoặc quỹ thặng dư vốn cổ phần. Cách làm này tương đương với việc chia cổ tức bằng cổ phiếu thay vì bằng tiền mặt.

Ưu điểm của phương thức này là giúp doanh nghiệp giữ lại nguồn tiền mặt để phục vụ cho các hoạt động đầu tư và phát triển, không làm ảnh hưởng đến dòng tiền hiện có. Bên cạnh đó, việc tăng số lượng cổ phiếu lưu hành còn có thể góp phần nâng cao tính thanh khoản của cổ phiếu trên thị trường.

Tuy nhiên, hình thức này không làm tăng giá trị vốn chủ sở hữu thực tế của công ty. Về lý thuyết, giá cổ phiếu sẽ bị điều chỉnh giảm tương ứng với tỷ lệ chia (giống như việc cắt một chiếc bánh thành nhiều phần nhỏ hơn), dẫn đến hiện tượng pha loãng giá cổ phiếu.

Ví dụ: Vinamilk thông báo chia cổ tức bằng cổ phiếu với tỷ lệ 20% (nghĩa là cứ 100 cổ phiếu đang có sẽ được tặng thêm 20 cổ phiếu mới). Nếu bạn có 500 cổ phiếu Vinamilk, bạn sẽ nhận thêm 100 cổ phiếu mới hoàn toàn miễn phí.

4. Quy trình phát hành cổ phiếu

Quy trình phát hành cổ phiếu thường khá phức tạp và mất nhiều thời gian, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ doanh nghiệp. Dưới đây là các bước chính mà một công ty sẽ trải qua:

Lên Kế hoạch & Chuẩn bị hồ sơ

• Xác định mục tiêu rõ ràng: Công ty cần bao nhiêu vốn? Để làm gì (mở rộng nhà máy, nghiên cứu sản phẩm mới, trả nợ…)?
• Xây dựng kế hoạch phát hành: Số lượng cổ phiếu, giá dự kiến, thời gian, hình thức phát hành.
• Thu thập & Chuẩn bị tài liệu: Điều lệ công ty, báo cáo tài chính đã được kiểm toán (thường là 2-3 năm gần nhất), giấy phép kinh doanh, các hợp đồng và giấy tờ pháp lý liên quan.

Thẩm định & Chờ phê duyệt từ Cơ quan Nhà nước

• Nộp hồ sơ: Công ty nộp toàn bộ hồ sơ lên Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) – cơ quan quản lý thị trường chứng khoán.
• SSC thẩm định: SSC sẽ “soi chiếu” rất kỹ lưỡng hồ sơ để đảm bảo công ty đủ điều kiện phát hành, thông tin minh bạch, và không có rủi ro lớn gây hại cho nhà đầu tư. Họ có thể yêu cầu công ty bổ sung, giải trình.
• Chấp thuận: Nếu hồ sơ đạt yêu cầu và công ty đủ điều kiện, SSC sẽ cấp phép phát hành.

“Roadshow” & Marketing để nhà đầu tư biết đến

• Hoạt động marketing: Công ty bắt đầu quảng bá rầm rộ về đợt phát hành sắp tới.
• Roadshow (Giới thiệu đầu tư): Tổ chức các buổi gặp gỡ, trình bày trực tiếp cho các nhà đầu tư lớn, quỹ đầu tư, ngân hàng, phân tích viên. Đây là cơ hội để ban lãnh đạo “khoe” tiềm năng công ty và thuyết phục nhà đầu tư.
• Phát hành Bản cáo bạch: Đây là tài liệu pháp lý cực kỳ quan trọng, cung cấp tất cả thông tin chi tiết về công ty, đợt phát hành, mục đích huy động vốn, rủi ro tiềm ẩn, dự án tương lai… Nhà đầu tư bắt buộc phải đọc kỹ tài liệu này.

Chào bán & Thu đăng ký mua

• Chào bán: Cổ phiếu được chào bán chính thức qua các công ty chứng khoán, ngân hàng đại lý.
• Thu đăng ký: Nhà đầu tư sẽ nộp tiền và đăng ký mua cổ phiếu trong khoảng thời gian quy định.

Phân bổ cổ phiếu & Nhận tiền:

• Phân bổ: Nếu lượng đăng ký mua lớn hơn số cổ phiếu phát hành (cầu vượt cung), công ty sẽ phân bổ cổ phiếu cho nhà đầu tư theo các tiêu chí đã định (ví dụ: bốc thăm, ưu tiên nhà đầu tư tổ chức…). Nếu lượng đăng ký mua ít hơn, tất cả sẽ được mua.
• Thu tiền: Công ty nhận được số tiền từ việc bán cổ phiếu.

Niêm yết Trên sàn Chứng khoán (Đối với IPO):

• Nộp hồ sơ niêm yết: Nếu là IPO, công ty nộp hồ sơ niêm yết lên Sở Giao dịch Chứng khoán (HOSE hoặc HNX).
• Niêm yết & Giao dịch: Sau khi được chấp thuận, cổ phiếu chính thức được niêm yết và nhà đầu tư có thể mua bán trên thị trường thứ cấp (sàn giao dịch chứng khoán).

Báo cáo Kết quả & Công bố Thông tin:

• Báo cáo kết quả: Công ty phải báo cáo chi tiết kết quả đợt phát hành cho SSC và công bố rộng rãi cho công chúng.
• Công bố thông tin định kỳ: Kể từ khi niêm yết, công ty phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về công bố thông tin (báo cáo tài chính quý/năm, tin tức quan trọng, Đại hội cổ đông…) để đảm bảo tính minh bạch và bảo vệ quyền lợi cổ đông.

5. Ưu điểm và Nhược điểm của việc phát hành cổ phiếu

Việc phát hành cổ phiếu mang lại nhiều lợi ích lớn cho doanh nghiệp, nhưng cũng đi kèm với một số hạn chế và trách nhiệm nhất định.

5.1. Ưu điểm

Huy động vốn lớn: Đây là ưu điểm vượt trội của phát hành cổ phiếu. Doanh nghiệp có thể huy động một lượng vốn đáng kể mà không cần vay nợ, từ đó tài trợ cho các dự án quy mô lớn, mở rộng kinh doanh hoặc tái cấu trúc các khoản nợ hiện có. Nguồn vốn này là vốn chủ sở hữu, không có nghĩa vụ trả lãi định kỳ.

Tăng cường năng lực tài chính: Khi vốn chủ sở hữu tăng lên, cơ cấu tài chính của doanh nghiệp trở nên lành mạnh hơn. Điều này giúp cải thiện các chỉ số tài chính, tăng khả năng tiếp cận các nguồn vay khác nếu cần, và xây dựng uy tín vững chắc hơn với các đối tác, nhà cung cấp.

Nâng cao vị thế và uy tín: Việc trở thành một công ty đại chúng và niêm yết cổ phiếu trên sàn chứng khoán giúp doanh nghiệp nâng tầm vị thế trên thị trường. Điều này thu hút sự chú ý của giới truyền thông, các nhà đầu tư lớn, và có thể cải thiện hình ảnh thương hiệu trong mắt khách hàng và đối tác.

Tạo động lực cho nhân viên: Nhiều doanh nghiệp sử dụng cổ phiếu như một phần của chương trình thưởng hoặc quyền mua cổ phiếu ưu đãi (ESOP) cho nhân viên chủ chốt. Điều này không chỉ giúp nhân viên gắn bó hơn với công ty mà còn tạo động lực mạnh mẽ để họ làm việc hiệu quả, góp phần tăng trưởng giá trị cổ phiếu.

5.2. Nhược điểm

Mất quyền kiểm soát: Khi phát hành cổ phiếu mới, tổng số lượng cổ phiếu lưu hành tăng lên, làm giảm tỷ lệ sở hữu của các cổ đông hiện hữu (bao gồm cả các cổ đông sáng lập và ban lãnh đạo). Điều này có thể dẫn đến việc mất quyền kiểm soát công ty nếu tỷ lệ sở hữu của nhóm kiểm soát giảm xuống dưới một ngưỡng nhất định. 

Chi phí phát hành cao: Quy trình phát hành cổ phiếu, đặc biệt là lần đầu ra công chúng (IPO) hoặc chào bán rộng rãi, đòi hỏi chi phí rất lớn. Các khoản chi này bao gồm phí tư vấn pháp lý, kiểm toán, bảo lãnh phát hành, marketing, và các thủ tục hành chính, có thể lên tới hàng chục thậm chí hàng trăm tỷ đồng.

Tuân thủ quy định pháp luật: Sau khi phát hành cổ phiếu và trở thành công ty đại chúng, doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định phức tạp của pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán. Điều này bao gồm việc công bố thông tin định kỳ (quý, năm) và bất thường (các sự kiện quan trọng) một cách minh bạch, kịp thời.

Áp lực từ cổ đông: Là một công ty đại chúng, doanh nghiệp phải đối mặt với áp lực lớn từ các cổ đông về hiệu quả hoạt động kinh doanh và giá trị cổ phiếu. Mọi biến động tiêu cực trong kết quả kinh doanh hoặc tin tức xấu đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến giá cổ phiếu, gây áp lực lên ban lãnh đạo và chiến lược phát triển.

6. Những Lưu Ý Quan Trọng Dành Cho Nhà Đầu Tư

Khi xem xét tham gia vào một đợt phát hành cổ phiếu mới, nhà đầu tư cần hết sức thận trọng và trang bị đầy đủ kiến thức. Dưới đây là các yếu tố cốt lõi cần được phân tích kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định đầu tư:

Tìm hiểu về công ty: Nghiên cứu kỹ về lịch sử hoạt động, mô hình kinh doanh, tình hình tài chính, và đội ngũ quản lý của công ty. 

Đọc kỹ bản cáo bạch: Bản cáo bạch cung cấp thông tin chi tiết về đợt phát hành cổ phiếu, bao gồm mục đích huy động vốn, rủi ro, và các điều khoản liên quan. 

Đánh giá tiềm năng tăng trưởng: Xem xét triển vọng phát triển của ngành và vị thế cạnh tranh của công ty trên thị trường. 

So sánh với các công ty cùng ngành: So sánh các chỉ số tài chính và hiệu quả hoạt động của công ty với các công ty tương đồng để có cái nhìn khách quan. 

Tham khảo ý kiến chuyên gia: Tìm kiếm lời khuyên từ các chuyên gia tài chính hoặc nhà môi giới chứng khoán để có thêm thông tin và góc nhìn. 

Đánh giá rủi ro: Nhận thức rõ về các rủi ro liên quan đến việc đầu tư vào cổ phiếu, bao gồm rủi ro thị trường, rủi ro ngành, và rủi ro của công ty.

7. Kết Luận

Phát hành cổ phiếu là một công cụ quan trọng cho doanh nghiệp và cũng là cơ hội đầu tư tiềm năng cho các nhà đầu tư. Tuy nhiên, để đưa ra quyết định sáng suốt, nhà đầu tư cần trang bị cho mình kiến thức đầy đủ và đánh giá kỹ lưỡng các yếu tố liên quan. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về phát hành cổ phiếu. Chúc bạn thành công!

Lưu ý: Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo và không phải là lời khuyên đầu tư.