Cổ phiếu ESOP là gì? Những thông tin quan trọng cần biết về cổ phiếu ESOP

Trong những năm gần đây, cổ phiếu ESOP đang dần trở thành một hình thức khen thưởng phổ biến, do các doanh nghiệp lớn phát hành. Sau khi phát hành ESOP, giá cổ phiếu của doanh nghiệp thường có sự biến động. Vậy cổ phiếu ESOP là gì? Để có thể đưa ra quyết định đầu tư phù hợp, đúng thời điểm nhất, hãy cùng chứng khoán Vina tìm hiểu về hình thức cổ phiếu thưởng này qua bài viết dưới đây. 

Tìm hiểu về cổ phiếu ESOP

Cổ phiếu ESOP là gì?

ESOP có tên tiếng anh là Employee Stock Ownership Plan. Đây là một loại cổ phiếu do các công ty đại chúng phát hành cho những nhân viên có thời gian hoạt động dài hoặc có thành tích tốt. 

Cổ phiếu ESOP hay còn gọi là cổ phiếu thưởng sẽ thường được phát hành với mức giá ưu đãi, kèm theo một số điều kiện nhất định. Mỗi công ty sẽ có quy định và tiêu chuẩn riêng để đánh giá những nhân viên được nhận cổ phiếu ESOP.

Tại Việt Nam, các công ty thường phát hành cổ phiếu thưởng cho nhân viên theo hình thức ESOP có thể kể tới như:

• CTCT Thế giới di động (mã cổ phiếu MWG)
• CTCP FPT (FPT)
• CTCP chứng khoán SSI (SSI)

Đặc điểm của cổ phiếu ESOP

Cổ phiếu ESOP là một trong những chính sách phúc lợi cho nhân viên của các công ty lớn. Đây là loại có rất nhiều đặc điểm ưu việt như:

• Bảo đảm giá trị bền vững, ngay cả khi công ty gặp rủi ro phá sản, cổ đông sở hữu ESOP có quyền yêu cầu các tài sản còn lại của công ty.
• Cổ đông được quyền yêu cầu thu nhập sau thuế, trong đó bao gồm phần cổ tức chi trả hàng năm và lợi nhuận giữ lại để dùng cho việc đầu tư lại trong công ty.
• Tất cả quyền lợi của cổ phiếu ESOP tương tự như cổ phiếu phổ thông, bao gồm quyền tham gia bầu cử, tham dự đại hội cổ đông và chuyển nhượng cổ phiếu. Ngoài ra, cổ đông đặc biệt này còn có quyền mua trước cổ phiếu mới để giữ được tỷ lệ chủ sở hữu.

Điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP là gì?

Để được phát hành Cổ phiếu ESOP, các doanh nghiệp phải đáp ứng đầy đủ các yêu cầu sau:

• Được đại hội đồng cổ đông chấp thuận với chương trình và kế hoạch phát hành cổ phiếu của thưởng. Số lượng tổng cổ phiếu được phát hành theo chương trình trong mỗi khoảng 12 tháng không được vượt quá 5% tổng số cổ phần đang lưu hành của công ty.
• Hội đồng quản trị cần công bố rõ ràng các tiêu chuẩn và danh sách nhân viên được tham gia. Đồng thời ban hành quy chế phát hành cổ phiếu ESOP, quy định rõ cách xác định giá bán, cách xác định số cổ phiếu phân phối cho mỗi đối tượng và thời gian thực hiện.
• Công ty phải có tài chính đủ để thực hiện theo báo cáo tài chính gần nhất đã được kiểm toán, gồm các nguồn vốn như vốn dư, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa được phân phối và các quỹ khác.
• Trong trường hợp công ty đại chúng là công ty mẹ phát hành cổ phiếu để thưởng cho người lao động, nguồn vốn thực hiện sẽ từ báo cáo tài chính của công ty mẹ. Tuy nhiên, nguồn lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, nguồn vốn thực hiện không được vượt quá lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trên báo cáo tài chính đã được kiểm toán.
• Nếu nguồn vốn thực hiện không đủ để đáp ứng mức lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trên BCTC sau kiểm toán gần nhất, đồng thời, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối lớn hơn so với mức lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trên BCTC của công ty mẹ, công ty chỉ có thể sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối sau khi đã chuyển lợi nhuận từ các công ty con về công ty mẹ.
• Trong trường hợp công ty tặng phiếu cho nhân viên, tổng giá trị các nguồn vốn phải đảm bảo không thấp hơn tổng giá trị cổ phần mới tăng theo kế hoạch được đại hội đồng cổ đông chấp thuận.

Lợi ích của cổ phiếu ESOP

• Đối với nhân viên: Với chính sách này, nhân viên sẽ được sở hữu một phần tài sản của doanh nghiệp với những chính sách ưu đãi. Từ đó sẽ khích lệ và tạo được động lực làm việc, thúc đẩy tinh thần trách nghiệm lẫn cam kết đi cùng doanh nghiệp lâu dài. Đồng thời, cổ phiếu thưởng thường có giá trị hơn các khoản thưởng hay tiền mặt khác. Vậy nên đồng nghĩa với việc tài sản của người lao động sẽ gia tăng. 
• Đối với doanh nghiệp: Chính sách phát hành cổ phiếu ESOP giúp tạo sự kết nối giữa nhân viên và doanh nghiệp, giữ chân những cộng sự có tài năng và cải thiện chế độ lương thưởng. Chính sách này còn giúp tăng nguồn vốn cho doanh nghiệp và tạo dòng tiền phục vụ cho hoạt động kinh doanh. Việc sử dụng lợi nhuận giữ lại để trả cho cổ phiếu thưởng cho NLĐ sẽ không ảnh hưởng đến tình hình tài chính hiện tại của doanh nghiệp.

Rủi ro phải đối mặt khi phát hành cổ phiếu thưởng

Loại cổ phiếu nào cũng có hai mặt lợi ích và rủi ro, ESOP cũng không phải ngoại lệ. Bên cạnh những lợi ích cổ phiếu này đem đến thì doanh nghiệp và Nhà đầu tư cũng phải đối mặt với những rủi ro sau:

Rủi ro gây loãng cổ phiếu

Nhờ việc phát hành cổ phiếu một cách hợp lý và tuân thủ các quy định của nhà nước nên những doanh nghiệp phát hành cổ phiếu ESOP tại các nước phát triển diễn ra khá thành công. Tuy nhiên tại Việt Nam, vẫn có rất nhiều doanh nghiệp sử dụng việc phát hành cổ phiếu thưởng để tăng nguồn vốn. 

Như đã đề cập, nguồn lực tài chính để phát hành chương trình ESOP được lấy từ tài sản của công ty và không chiếm quá 5% tổng số cổ phiếu đang hoạt động. Nói cách khác, đây là số tiền được tách ra từ các cổ đông khác để chia cho nhân viên trong doanh nghiệp.

Nếu việc này diễn ra với tần suất quá cao, tổng số lượng cổ phiếu sẽ tăng nhanh hơn so với tốc độ tăng trưởng thực tế của công ty. Điều này sẽ gây xáo trộn cho cổ phiếu, giảm thu nhập và tạo ra cảm giác bất an cho các nhà đầu tư ngoài.

Rủi ro về mặt quản trị

Để nhận lại lợi nhuận sau khi phát hành ESOP, một số doanh nghiệp đã quyết định giảm chi phí cho quảng cáo, tiếp thị, R&D,.. Việc này có thể gây những rủi ro và ảnh hưởng đến chiến lược tăng trưởng dài hạn của doanh nghiệp. 

Trong một số trường hợp, các nhà lãnh đạo công ty có thể hợp tác để tối ưu lợi ích, tạo ra cơ hội để “móc túi” lợi nhuận và cổ phần cho một số người thân quen hoặc nhân viên. Qua đó tăng sức mạnh và quyền sở hữu của doanh nghiệp.  

Nhà đầu tư bị ảnh hưởng thế nào khi phát hành cổ phiếu ESOP?

Việc phát hành cổ phiếu ESOP có thể sẽ gây tác động xấu đến những người đầu tư và cổ đông chủ chốt:

• Cổ đông có thể sẽ mất đi một phần thu nhập khi tốc độ tăng trưởng của doanh nghiệp không đáp ứng với tốc độ tăng giá cổ phiếu.
• Nếu một lượng lớn cổ phiếu được phát hành ra thị trường có thể sẽ gây tác động tiêu cực đến giá cổ phiếu của doanh nghiệp.

Phát hành cổ phiếu ESOP có thể đạt được hiệu quả và giảm rủi ro nếu hai yếu tố được đảm bảo:

• Liên kết việc phát hành cổ phiếu ESOP với sự tăng trưởng lẫn hiệu suất hoạt động của doanh nghiệp
• Phát hành cổ phiếu phù hợp với tình hình thị trường.

Vì vậy, để duy trì sự tin tưởng của nhà đầu tư, doanh nghiệp cần phải cân bằng lợi ích của cổ đông và lợi ích của nhân viên khi thiết lập kế hoạch phát hành ESOP.

Trình tự và thủ tục phát hành cổ phiếu ESOP

Việc phát hành cổ phiếu cho cán bộ công nhân viên bao gồm các bước sau: 

• Bước 1: Tổ chức phát hành cổ phiếu gửi tài liệu báo cáo phát hành cổ phiếu cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN). Trong vòng 07 ngày làm việc sau khi nhận được tất cả các tài liệu báo cáo phát hành đầy đủ và hợp lệ, UBCKNN sẽ gửi thông báo bằng văn bản cho tổ chức phát hành và đăng tải trên trang thông tin điện tử của UBCKNN về việc nhận đủ tài liệu. 
• Trường hợp UBCKNN từ chối, cơ quan này sẽ gửi thông báo bằng văn bản với lý do chi tiết. 
• Bước 2: Tổ chức phát hành cổ phiếu công bố Bản thông báo phát hành trên trang thông tin điện tử của tổ chức phát hành. Đồng thời, công bố trên trang thông tin điện tử của Sở giao dịch chứng khoán trong vòng 07 ngày làm việc sau khi UBCKNN gửi thông báo về việc nhận đủ tài liệu báo cáo phát hành.
• Bước 3: Doanh nghiệp phát hành cổ phiếu ESOP, ngày kết thúc đợt phát hành không được quá 45 ngày, kể từ ngày UBCKNN có thông báo việc việc nhận đủ hồ sơ, tài liệu từ tổ chức phát hành. 
• Bước 4: Trong thời hạn 15 ngày kể tính từ ngày kết thúc đợt phát hơn, tổ chức phát hành có trách nhiệm gửi Báo cáo kết quả của đợt phát hành đến UBCKNN. Đồng thời, công bố trên trang thông tin điện tử của mình và trên website của Sở giao dịch chứng khoán. Tài liệu báo cáo phải bao gồm danh sách NLĐ tham gia chương trình, trong đó ghi rõ số lượng cổ phiếu của từng người.

Có nên đầu tư vào cổ phiếu ESOP không?

Hiện nay, cổ phiếu ESOP ngày càng trở nên phổ biến và được nhiều doanh nghiệp đại chúng phát hành với giá trị tương đương với các loại cổ phiếu khác. Do đó, rất nhiều nhà đầu tư đang nghi ngờ về việc có nên đầu tư vào doanh nghiệp thường xuyên phát hành loại cổ phiếu này hay không.

Khi doanh nghiệp đại chúng quyết định phát hành cổ phiếu ESOP, họ sẽ thực hiện kế hoạch và công bố phát hành sau khi đáp ứng đầy đủ yêu cầu. Tại thời điểm đó, nhân viên của công ty sẽ có thể mua trực tiếp cổ phiếu thưởng từ doanh nghiệp với mức giá ưu đãi.

Tùy thuộc vào từng doanh nghiệp, chính sách về việc chia sẻ cổ phiếu tự do hoặc hạn chế sẽ khác nhau. Tuy nhiên, đối với những nhà đầu tư không phải là nhân viên của công ty, cổ phiếu thưởng không phải là lựa chọn tốt nhất. Cổ phiếu thưởng chỉ có thể chuyển nhượng sau 12 tháng kể từ ngày phát hành.

Những câu hỏi liên quan về cổ phiếu ESOP

Cổ phiếu ESOP có được chia cổ tức không?

Nếu một người NLĐ nắm giữ cổ phiếu ESOP do công ty phát hành, họ sẽ trở thành một cổ đông của doanh nghiệp. Khi đó, họ có quyền nhận cổ tức theo quy định nếu doanh nghiệp chia cổ tức. Đây là một trong những quyền của một cổ đông. Vì vậy, nếu NLĐ sở hữu cổ phiếu ESOP, họ sẽ có quyền nhận cổ tức theo quy định.

Các cổ đông của công ty mua lại cổ phiếu ESOP từ NLĐ hay không?

Một yếu tố quan trọng để công ty có thể phát hành cổ phiếu ESOP là hạn chế việc chuyển nhượng cho ít nhất 01 năm từ ngày kết thúc đợt phát hành của ESOP. Do đó, các cổ đông sẽ chỉ có thể mua lại cổ phiếu ESOP từ NLĐ sau 01 năm hoặc sau một khoảng thời gian dài hơn tùy theo quy định của công ty.

Doanh nghiệp có thể thu hồi cổ phiếu ESOP không?

Hiện tại, chưa có quy định rõ ràng trong pháp luật về việc thu hồi ESOP. Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể thu hồi lại cổ phiếu bằng cách mua lại cổ phiếu ESOP theo quy định đã được Đại hội Đồng Cổ đông thông qua.

Đầu tư vào cổ phiếu ESOP có phải đóng thuế không?

Khi NLĐ nhận cổ phiếu ESOP từ doanh nghiệp sẽ phải đóng thuế TNCN cho thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán. Mức suất thuế là 0,1%/giá trị chuyển nhượng/lần giao dịch.

Trên đây là các thông tin quan trọng về cổ phiếu ESOP. Đây là hình thức phát hành có nhiều ưu điểm, giúp giữ chân người lao động nhưng cũng có thể ảnh hưởng tới giá cổ phiếu của doanh nghiệp. Hy vọng qua bài viết này, nhà đầu tư đã hiểu rõ hơn về hình thức cổ phiếu thưởng này, từ đó có những nhận định đầu tư phù hợp trong thời điểm doanh nghiệp phát hành cổ phiếu.