Tài chính công là gì? Đặc điểm, chức năng và nhiệm vụ của tài chính công

Tài chính cá nhân gồm thu nhập và chi tiêu, tài chính doanh nghiệp gồm lợi nhuận và chi phí, vậy bạn có tò mò tài chính công là gì và “thu nhập” – “chi tiêu” của tài chính công là gì không? Mời bạn cùng VNSC làm rõ vấn đề này trong bài viết dưới đây.

Tài chính công là gì?

Tài chính công là thuật ngữ kinh tế nói đến các hoạt động thu chi sử dụng tiền do Nhà nước thực hiện. Tài chính công phản ánh các mối quan hệ kinh tế hình thành trong quá trình tạo lập và sử dụng các quỹ công, nhằm phục vụ cho việc thực hiện chức năng của Nhà nước, đáp ứng nhu cầu chung của xã hội.

Thành phần tài chính công

Tương tự như các quỹ tài chính khác, tài chính công cũng bao gồm nguồn thu và chi tiêu, cụ thể như sau:

Nguồn thu của tài chính công

Nguồn thu của tài chính công bao gồm thu Ngân sách Nhà nước (NSNN), tín dụng nhà nước và các quỹ ngoài ngân sách. Trong đó, nguồn thu quan trọng nhất là Ngân sách Nhà nước. Khoản ngân sách này được sử dụng để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước, duy trì  sự tồn tại và hoạt động của bộ máy nhà nước như trả lương cho công chức, viên chức, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm…), trợ cấp an sinh xã hội, trợ giá…

Nguồn thu NSNN đến từ mọi ngành nghề, lĩnh vực kinh tế, trong đó bao gồm 4 thành phần chính sau:

• Thuế: Đây là nguồn thu chủ yếu và quan trọng nhất của NSNN. Theo thống kê từ Bộ Tài chính, thuế đóng góp hơn 70% đến hơn 80% nguồn thu NSNN.
• Lệ phí: Là chi phí phải trả khi bạn sử dụng các thủ tục hành chính công, dịch vụ công như phí trước bạ, phí cầu đường, phí cấp sổ đỏ, phí công chứng…
• Các dịch vụ công: Là nguồn thu từ việc cung cấp các dịch vụ công như bệnh viện công, trường học công, trung tâm thể thao… Khi khám bệnh ở bệnh viện công, học ở trường công, bên cạnh những khoản được miễn theo quy định, người dân cần trả phí cho các dịch vụ không được miễn giảm.
• Đi vay: Nhà nước cũng có thể đi vay để bổ sung NSNN, đối tượng vay ưu tiên và chủ yếu là từ người dân và các thành phần kinh tế trong xã hội. Hình thức đi vay thường là phát hành Trái phiếu Chính phủ, Tín phiếu kho bạc… cho người dân và các doanh nghiệp trong nước.
• Nguồn thu khác: NSNN cũng có thể được bổ sung từ việc nhận tài trợ, nhận đầu tư, nhận viện trợ ODA từ nước ngoài…

Chi tiêu tài chính công

Như đã nhắc đến ở trên, tài chính công được sử dụng để duy trì sự hoạt động của bộ máy nhà nước, chi trả thực hiện nhiệm vụ của nhà nước và một số khoản chi khác, cụ thể:

• Duy trì bộ máy Nhà nước: Đây là khoản chi thường xuyên, gần giống chi phí hoạt động của doanh nghiệp, bao gồm trả lương cán bộ viên chức Nhà nước, mua sắm thiết bị văn phòng, trả tiền điện, tiền nước, chi phí tổ chức sự kiện…
• Chi đầu tư phát triển: Đây là khoản chi nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước, thúc đẩy và ổn định kinh tế xã hội. Có thể kể đến một số khoản chi như kinh phí xây đường xá, trường học, bệnh viện…
• Trả các khoản nợ: Một phần nhỏ NSNN được trích để trả các khoản nợ vay trong nước và nước ngoài.
• Chi đột xuất: Đây giống như các khoản dự phòng của doanh nghiệp, một phần NSNN được trích lập dự phòng cho các trường hợp chi đột xuất như khắc phục thiên tai, phòng chống dịch bệnh…

Đặc điểm tài chính công

Tài chính công có những điểm giống và khác so với tài chính cá nhân và tài chính doanh nghiệp. Để phân biệt, bạn có thể dựa vào đặc điểm của tài chính công dưới đây:

Tính chủ thể

Chủ thể duy nhất sở hữu và có quyền ra quyết định sử dụng tài chính công là Nhà nước. Mục tiêu sử dụng tài chính công phải liên quan mật thiết tới hoạt động của bộ máy Nhà nước. Điều này đảm bảo quyền lãnh đạo thống nhất và tập trung của nhà nước, loại trừ sự chia sẻ và phân tán quyền lực.

Tính hiệu quả

Doanh nghiệp theo đuổi mục tiêu lợi nhuận nên hiệu quả của việc sử dụng tài chính doanh nghiệp thể hiện ở việc 1 đồng chi phí bỏ ra thu về bao nhiêu đồng lợi nhuận. Tuy nhiên, Nhà nước không hoạt động theo mục tiêu lợi nhuận, việc thu chi tài chính không hoàn trả trực tiếp. Nghĩa là, hiệu quả 1 đồng bỏ ra không đánh giá dựa trên số tiền thu về mà dựa trên các chỉ số kinh tế – xã hội.

Chẳng hạn, Nhà nước bỏ ra chi phí để duy trì sự hoạt động của các đơn vị kinh tế nhà nước như ngân hàng nhà nước, ngân hàng chính sách, ngân hàng phát triển… 

Những đơn vị này sử dụng nguồn vốn để hỗ trợ các doanh nghiệp trong nền kinh tế, hỗ trợ và trợ cấp cho người dân. Kết quả nhận về được đo lường bằng các chỉ số phát triển kinh tế (GDP, lạm phát…), chỉ số an sinh xã hội (tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ người dân biết chữ, tỷ lệ thất nghiệp…).

Nguồn hình thành thu nhập 

Nguồn hình thành thu nhập của tài chính công đến từ tất cả các lĩnh vực trong xã hội từ sản xuất, lưu thông, phân phối, dịch vụ… trong nước và nước ngoài. Nguồn thu này gắn liền với sự phát triển kinh tế, quá trình theo dõi các yếu tố kinh tế – xã hội khác như giá cả, lãi suất, mức thu nhập…

Phạm vi hoạt động

Quá trình hình thành và sử dụng tài chính công thể hiện mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể khác trong nền kinh tế. Việc sử dụng tài chính công nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Lợi ích quốc gia được đặt lên hàng đầu.

Tài chính công tham gia vào nhiều lĩnh vực, khía cạnh của xã hội như kinh tế, giáo dục, sản xuất, an ninh, quốc phòng… Phạm vi này được điều chỉnh thay đổi phụ thuộc vào chính sách nhà nước trong từng thời kỳ.

Chức năng của tài chính công

Tài chính công được sử dụng để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước như sau:

• Đảm bảo nguồn lực tài chính cho sự tồn tại và hoạt động của Bộ máy Nhà nước thông qua việc trả lương cho cán bộ viên chức, chi phí duy trì hoạt động của các cơ quan nhà nước…
• Cung cấp nguồn tài chính phục vụ cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước như đầu tư xây dựng đường xá, trường học, bệnh viện, đường lưới điện…
• Kiểm tra, giám sát, đảm bảo nguồn tài chính quốc gia được sử dụng đúng mục đích, mang lại hiệu quả tốt.
• Định hướng hoạt động của các chủ thể kinh tế trong xã hội thông qua các chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa.
• Định hướng đầu tư, nâng cao hiệu quả kinh doanh, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội.

Các yếu tố tác động tới tài chính công của một quốc gia

Nhà nước và nền kinh tế hàng hóa tiền tệ là 2 yếu tố chính tác động tới tài chính công, cụ thể:

Nhà nước

Nhà nước và tài chính công có một quan hệ mật thiết, tác động qua lại với nhau. Nhà nước là cơ quan xây dựng và sử dụng tài chính công. Nguồn tài chính công được sử dụng để phục vụ cho việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội.

Mặt khác, nguồn thu tài chính công từ các thành phần kinh tế trong xã hội. Do đó, nếu sử dụng tài chính công hiệu quả, nền kinh tế và xã hội phát triển, nguồn thu NSNN tăng. Từ đó, đầu tư vào kinh tế, quốc phòng, an ninh xã hội tăng, vị thế đất nước trên trường quốc tế tăng.

Nền kinh tế hàng hóa tiền tệ

Nhà nước không thể tự cung tự cấp các điều kiện cần thiết để tồn tại và thực hiện các nhiệm vụ mà cần nguồn tài chính công, tức tiền trong NSNN. Quá trình tạo lập và sử dụng nguồn tài chính công gắn liền với việc sử dụng tiền tệ để trao đổi hàng hóa, điều này liên quan đến nền kinh tế hàng hóa tiền tệ.

Trên đây là những thông tin cơ bản về tài chính công gồm khái niệm, đặc điểm, thành phần, chức năng và các yếu tố tác động. VNSC hy vọng bài viết này có thể giúp bạn hiểu rõ về tài chính công và hệ thống tài chính công ở Việt Nam.